Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych, Instytut Pamięci Narodowej oddział w Krakowie i Ośrodek Myśli Politycznej zapraszają na konferencję naukową Różne wymiary realizmu politycznego w Polsce "Ludowej", która odbędzie się 11 czerwca (poniedziałek) w Krakowie (Collegium Maius, Sala im. Michała Bobrzyńskiego, ul. Jagiellońska 15)

Prosimy o zgłoszenie chęci udziału: emailem biuro@omp.org.pl (temat wiadomości: Konferencja Realizm) lub na facebooku: http://www.facebook.com/events/290601587700018/ - termin przyjmowania zgłoszeń 7 czerwca.

Słowo Wstępne:

10:00- 10.30  

Prof. dr hab. Bogdan Szlachta (Dziekan Wydziału Studiów Międzynarodowych UJ)

Dr hab. Włodzimierz Bernacki prof. UJ (Dyrektor Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ), Różne oblicza realizmu politycznego

Panel I W kręgu władzy  

10.30- 12.30

Dr Mirosław Szumiło (Uniwersytet Marii Curie- Skłodowskiej) Realizm polityczny w kierownictwie PZPR - płaszczyzny i interpretacje  

- Realizm polityczny członków kierownictwa PZPR jako swoiście pojmowana ,,polska" racja stanu- czyli sojusz ze Związkiem Radzieckim;

- Gomułka: ZSRR  jako gwarant granic zachodnich. Próby poszerzenia autonomii PRL w stosunku do ,,centrali”;

- Uzasadnienia realizmu w wydaniu gierkowskim.

Mateusz Szpytma (Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie) ZSL: realiści – koniunkturaliści - idealiści?

- Czym było ZSL? Opinie na jego temat w dyskursie publicznym;

- Czy była to struktura całkowicie uległa PZPR, czy jednak organizacja działająca w interesie wsi?
- Jakim mianem można określać jego członków i władze?

Dr Adrian Tyszkiewicz (Uniwersytet Jagielloński) W okowach "demokratycznego centralizmu": przypadek Stronnictwa Demokratycznego w Polsce Ludowej

- W systemie politycznym PRL SD zajmowało wyznaczoną przez partię komunistyczną, drugorzędną pozycję, wpisując się tym samym w obcy realizmowi politycznemu nurt postaw dogmatyczno- konformistycznych;

-W okresach osłabienia omnipotencji partii komunistycznej SD in corpore ale i za sprawą określonych grup działaczy (np.: twórcy elaboratu De Republicaemendanda) czy struktur (np.:casus Związku Młodych Demokratów a.d. 1956) dążyło do poszerzenia zakresu własnej autonomii oraz redefinicji rzeczywistości społeczno- politycznej w duchu liberalizacji i demokratyzacji.

Prof. dr hab. Antoni Dudek (Uniwersytet Jagielloński, Instytut Pamięci Narodowej) Program Stowarzyszenia PAX: realizm, koniunkturalizm czy utopia?

- Punktem wyjścia dla środowiska PAX było przekonanie o trwałości porządku pojałtańskiego i trafności przemian ustrojowych dokonanych po 1945 r.

- W ramach daleko idącej akceptacji dla realiów, próbowano lansować koncepcję reformy systemu politycznego PRL zakładającą zwiększenie roli PAX.

- Koncepcja tzw. wieloświatopoglądowości socjalizmu stanowiła przejaw myślenia utopijnego, charakterystycznego dla środowiska skupionego wokół B. Piaseckiego

Dyskusja

Przerwa kawowa

12.30- 12.45

Panel II W kręgu opozycji cz. I

12.45- 15.15

Dr hab. Marek Kornat prof. UKSW (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego) Realizm i idealizm w polskiej myśli politycznej emigracji pojałtańskiej

- Czy pojęcia „realizm” i „idealizm” są kategoriami poznawczymi czy etykietami o charakterze raczej światopoglądowym, czy też ideologicznym? 

- W roku 1967 znany politolog Adam Bromke wydał książkę: Poland’s Politics: Idealism versus Realism, w której sformułował twierdzenie, iż cała epoka II Rzeczypospolitej była okresem niepodzielnej przewagi idealizmu w polskiej myśli politycznej. Pojałtańska emigracja w tej perspektywie stanowiła kontynuację II Rzeczypospolitej i również stanowiła formację intelektualną zdominowaną przez idealizm polityczny. Czy ten sąd jest uzasadniony?

- Pojęcia „realizm” i „idealizm” częściej służą ideologizacji dyskursu historycznego i stygmatyzacji przeciwnika (lub inaczej myślącego) niż rzeczywistym celom poznawczym. Stąd wynika konieczność ich możliwie klarownego zdefiniowania, inaczej bowiem są hasłami, nie wnoszącymi niczego do refleksji historyka idei.

- Rozróżnić trzeba realizm celów i realizm metod. Podmiot polityczny (jednostka partia polityczna, albo rząd) stosujący realizm metod, nie musi mieć realistycznych celów. W realiach polskich – doświadczeń niewoli porozbiorowej i zniewolenia totalitarnego – nie sposób pogodzić wierność imponderabiliom i zachować realizm celów. Spór więc jest jedynie o realizm środków prowadzących do celów.

- Jak zauważył wybitny historyk Piotr Wandycz, „realizm” i „idealizm” jako pierwiastki funkcjonujące w historii, występują rzadko w „czystej postaci”. Myśl polityczna – badana w konkretnej postaci (programy polityczne, publicystyka) przejawia się najczęściej w postaci „mieszanej”, w formie fenomenów łączących obydwie kategorie pojęciowe.

Dr hab. Piotr Kimla (Uniwersytet Jagielloński)  Realizm z fałszywej analogii historycznej wywiedziony. Przypadek Ksawerego Pruszyńskiego

- Błędna analogia Rosji carskiej do Rosji sowieckiej.

Dr Kazimierz Michał Ujazdowski (Uniwersytet Łódzki) Realizm polityczny Ruchu Młodej Polski

Dr Maciej Zakrzewski (Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie)  I kto tu jest realistą? Przypadek Stanisława i Józefa Mackiewiczów

- Pojęcie realizmu politycznego jest częściej pojęciem politycznej propagandy niż narzędziem analizy politologicznej.

- Pojęcie realizmu zawsze wymaga odniesienia do tego co uważa się za realne państwo, naród, cywlizacje,  etc.

- Realizm od strony materialnej i formalnej.

- W związku z tym można mówić o różnych realizmach, często nie dających się sprowadzić do jednego mianownika, czego przykładem jest twórczość Stanisława i Józefa Mackiewiczów - autorów, radykalnie różniących się w ocenie tych samych wydarzeń, a jednocześnie godnych miana realistów.

Rafał Łatka (Uniwersytet Jagielloński) Czy prymasa Wyszyńskiego można określać mianem realisty politycznego?

- Koncepcja przewodzenia polskiemu Kościołowi, jako przejaw  realistycznej postawy prymasa Wyszyńskiego w świetle trudnych warunków działania w ramach państwa komunistycznego

-Prymas Wyszyński i Kościół wobec tzw. ,,polskich miesięcy” jako przykład realizmu politycznego w praktyce działania 

-Porównanie w kontekście realizmu działań ,,Prymasa Tysiąclecia” i jego następcy Józefa Glempa.

Roman Graczyk (Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie) Linia polityczna grupy „Tygodnika Powszechnego” 1945 – 1989

- Linia polityczna „Tygodnika” była zmienna, inna w każdym z czterech okresów (1945 – 1948; 1949 – 1953; 1956/57 – 1976; 1977 – 1989)

- „Neopozytywizm polityczny” Stanisława Stommy jako oryginalny pomysł na koegzystencję katolików z komunistami (kontekst: „Wieloświatopoglądowość” Bolesława Piaseckiego)

-  „Neopozytywizm polityczny” jako model afirmacji pryncypiów ustrojowych i wewnątrzustrojowej kontestacji aktualnej polityki Partii/ rządu w tej mierze, w jakiej oddalała się ona od haseł demokratyzacji z Października ’56. 

Dyskusja

Przerwa

15.15- 16.30

Panel III W kręgu opozycji cz. II

16.30-18.30

Prof. dr hab. Tomasz Gąsowski (Uniwersytet Jagielloński) "Niesłychanie pożyteczni szaleńcy". Przedsierpniowa opozycja w poszukiwaniu  formuły realistycznego działania

- "Dziwne zwierzę" - opozycja w systemie niedemokratycznym.

- Pogrobowcy  niepodległości: akcje antysystemowe w PRL końca lat 60

- Niepodległość, finlandyzacja, socjalizm z ludzką twarzą: główne  kierunki  działań opozycyjnych  w latach 1976-1980

- W poszukiwaniu antykomunistycznego realizmu.

Jan Olaszek (Uniwersytet Warszawski, Instytut Pamięci Narodowej) ,,Solidarność” i opozycja w latach 1982-1988 a problem realizmu politycznego

- Na ile można rozumować kategoriami realizmu politycznego w stosunku do organizacji o charakterze nielegalnym?

- Jak uczestnicy tego ruchu rozumieli pojęcie realizmu politycznego?

- Omówienie w odniesieniu do realizmu politycznego przykładowych postaw osób, organizacji i środowisk opozycyjnych (m.in. Lecha Wałęsy, Jana Kułaja, Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSSZ ,,Solidarność" czy pisma ,,Res Publica")

Dr hab. Miłowit Kuniński, prof. UJ (Uniwersytet Jagielloński, prezes Ośrodka Myśli Politycznej) Realizm polityczny w schyłkowej fazie komunizmu w Polsce. Koncepcja Mirosława Dzielskiego

- Kompromis historyczny oparty na etyce chrześcijańskiej w ujęciu Dzielskiego, jako próba realistycznej koncepcji włączenia ludzi władzy do procesu przemian: gospodarczych, cywilizacyjnych, politycznych.

- Polityka zagraniczna w koncepcji Dzielskiego - idea włączenia ZSRS w sferę cywilizacji zachodniej.
- Na ile koncepcja Dzielskiego była trafna i czy mogła zapewniać skuteczne środki działania?

Prof. dr hab. Ryszard Terlecki (Uniwersytet Jagielloński, Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie) Okrągły stół. Czy było warto?

- Zwolennicy i przeciwnicy rozmów przed i po obradach.

- Ewolucja oceny ,,okrągłego stołu" w kontekście rezultatów  wyborów kontraktowych, prezydentury Jaruzelskiego i powołania rządu Mazowieckiego. Jak oceniać porozumienie na tle jesieni narodów i ,,programu przyspieszenia.

- Kim byli realiści w 1989 roku i czy mieli rację?

Dyskusja

Zakończenie obrad 

***
Ośrodek Myśli Politycznej wydał dwie książki poświęcone problematyce realizmu politycznego:

- Realizm polityczny. Przypadek polski - http://omp.org.pl/ksiazka.php?idKsiazki=24

Wybór tekstów polskich myślicieli politycznych XIX i XX wieku, m.in. Adama Czartoryskiego, Pawła Popiela, Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego, Adolfa Bocheńskiego, Stefana Kisielewskiego, Józefa Mackiewicza i Mirosława Dzielskiego.

- Patriotyzm i zdrada - http://omp.org.pl/ksiazka.php?idKsiazki=25 

Książka o realizmie i idealizmie w teorii i praktyce polskiej polityki, ukazująca najważniejsze koncepcje polityczne od XVI do XX w., a wśród nich stanowiska m.in. Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego, Józefa Mackiewicza, Henryka Rzewuskiego, Stanisława Cata-Mackiewicza, „Stańczyków”, dowódców Powstania Warszawskiego, publicystów paryskiej „Kultury” i londyńskich „Wiadomości” oraz przywódców „Solidarności” w latach 80.

„Punktem wyjścia dla odrodzenia tradycji realistycznej musi być nie tyle afirmacja jej dwudziestowiecznych dokonań, ile krytyczna rewizja podstawowych przesłanek analizy międzynarodowej w nowym stuleciu i dokonanie wysiłku ponownego opisania międzynarodowego położenia Polski. Tradycja realistyczna jest bowiem bogata nie tylko głębią swych historycznych analiz, ale także doświadczeniem błędów, porażek i słabości”.
Rafał Matyja

„Wszędzie tam, gdzie politycy skłonni byli na serio doszukiwać się „konieczności historycznej”, „geopolityki”, praw historycznych etc., Józef Mackiewicz widział skrajny brak realizmu. Realne były dla niego przede wszystkim wolność i prawda. Wszystko, co je ograniczało i deformowało, choćby należało do najbardziej realnych faktów życia politycznego, w ostatecznym rachunku było dla niego nierealne”.
Włodzimierz Bolecki

„11 listopada 1918 r. Polska odzyskała niepodległość. Od tego momentu rozpoczął się spór, kto był jej ojcem, czyje starania były skuteczniejsze a zasługi większe. Wtedy też zaczęto – porównując działania obu wielkich przywódców: Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego – klasyfikować je jako realistyczne bądź idealistyczne/romantyczne. Bardzo powierzchowny, zewnętrzny ich ogląd uprawniał być może do takich ocen. Jednak rzeczywisty ich wymiar nie mieścił się ani w jednym ani w drugim schemacie”.
Tomasz Gąsowski