Najnowsza książka Rafała Ziemkiewicza odwołuje się do klasycznego dzieła Romana Dmowskiego na wiele różnych sposobów. Nie jest to tylko chęć prostego nawiązania do Myśli nowoczesnego Polaka, ale zabieg w świetle treści książki jak najbardziej uprawniony. Recepcja myśli lidera polskich narodowców nie jest oczywiście niczym nowym. W okresie komunistycznego zniewolenia odwoływały się do niego nie tylko środowiska określające się jako spadkobiercy jego dorobku (RMP), ale nawet osoby o wydawałoby się skrajnie odmiennej orientacji ideowej. Przykładem może być Adam Michnik, który w myśli Dmowskiego znajdował wiele inspirujących przemyśleń (choć rzecz jasna inne pozostawały dla niego nie do przyjęcia).

W Myślach nowoczesnego endeka rzuca nam się oczywiście w oczy fakt, że wiele z tez, które przedstawia w nich Ziemkiewicz, pojawiało się już wcześniej w jego publicystyce z ostatnich lat. Niemniej zgromadzone w jednym miejscu i uzupełnione o nowe spostrzeżenia czynią to dzieło niewątpliwie inspirującym. Autor Michnikowszczyny wnikliwie analizuje stan naszego państwa, zwracając uwagę na to, jak daleko poszedł już jego rozkład. Jego przemyślenia na ten temat doskonale oddają w jak złej obecnie sytuacji się znajdujemy. Nie ma przy tym w nich chciejstwa, nie ma poszukiwania irracjonalnych uzasadnień skąd się biorą polskie problemy. Ziemkiewicz trafnie rozpoznaje powody degrengolady polskiego państwa przy pomocy suchego, logicznego rozumowania. Na pierwszym planie sytuuje się niewydolność państwa, niemożność załatwienia nawet najprostszych spraw istotnych dla obywatela. Trafnie opisuje, jak za rządów PO-PSL ten stan się jeszcze pogłębiał, mimo ogromnych środków otrzymywanych z budżetu Unii Europejskiej (które najprościej rzecz ujmując zostały przejedzone). Celnie pokazuje również konflikt o samą istotę polskości: nie jest to spór toczony między prawicą a lewicą, czy w inny sposób definiowany spór dotyczący zwykłych kategorii ideologicznych. Rozgrywa się on na wyższym poziomie i przypomina sytuację z okresu zaborów, czyli jak to określa Ziemkiewicz spór między tubylcami a kreolami. Skrótowo rzecz ujmując, jest to konflikt między odwołującymi się do tradycji, do tożsamości narodowej i wartości katolickich, a wykorzenionymi zwolennikami rozmycia w ,,Europie”, obiecującymi ,,życie jak na Zachodzie”. Utożsamia się go ze sporem politycznym, w którym stronami są PiS i PO. Nie to jest jednak w moim przekonaniu najbardziej istotne w ujęciu Ziemkiewicza. Bardziej znaczący jest sposób opisania obu środowisk, szczególnie trafny odnośnie PO. Produktami elity w jej wykonaniu są osoby takie jak Mirosław ,Miro” Drzewiecki czy Paweł Graś (,,wzbogacony na cieciowaniu u Niemca”), którzy – jak pisze Ziemkiewicz – są jak najbardziej reprezentatywnymi przedstawicielami: ,,chamusia w gumofilcach, podkoszulku i beretce, jak z satyrycznych rysunków Krauzego” z taką tylko różnicą, że obecnie noszą się modnie i ,,po europejsku”.

Z kolei opisując drugą stronę konfliktu Ziemkiewicz zauważa, że Jarosław Kaczyński nie jest dobrym powiernikiem polskich interesów. Wynika to przede wszystkim z niezdolności lidera PiS do jakichkolwiek kompromisów, żądania bezwarunkowego posłuszeństwa i otaczania się miernotami. Nie ma ponadto tego, co Victor Orban, czyli siły przyciągania różnych środowisk i rozszerzania własnej bazy politycznej o osoby nieakceptujące w stuprocentowy sposób tego, jaką wizję sam prezentuje. Zdecydowanie bardziej negatywnie prezentuje się jednak w opinii Ziemkiewicza, co w obecnej chwili jest w pełni zrozumiałe, środowisko Platformy i osób wokół niej zgromadzonych. Ich filozofia ogranicza się, jak zauważa Ziemkiewicz, do ,,dojenia” i zapewnienia takiej możliwości rodzinie i znajomym.

Jeszcze ważniejsze w Myślach nowoczesnego endeka jest wszakże to, co można odbierać jako nawiązanie do słynnego dzieła Dmowskiego. W pierwszej kolejności wezwanie do myślenia realnego i zastanowienia się, dlaczego sytuacja w Polsce wygląda tak jak wygląda. Podobnie jak Dmowski Ziemkiewicz wzywa do porzucenia romantycznych mitów, zaprzestania upiększania polskiej historii i patrzenia przez jej pryzmat na obecną sytuację.

Dla mnie jednak najbardziej istotnym odwołaniem do Myśli nowoczesnego Polaka, jest nawiązanie do refleksji Dmowskiego o ,,żywiole polskim”. Kategoria ta występuje u Ziemkiewicza jako ,,polactwo”. Sprowadza się jednak dokładnie do tego samego: że w Polsce największą grupą są nie ,,patrioci” ani nie ,,kosmopolici”, lecz ludzie bierni, pragnący jedynie ,,świętego spokoju”. To właśnie w przekształceniu ich w Polaków, racjonalnie oceniających rzeczywistość, Ziemkiewicz widzi dla Polski nadzieję na przyszłość.

Recepty na uzdrowienie państwa upatruje w stworzeniu silnej klasy średniej  (to nic nowego w publicystyce Ziemkiewicza), co jest kolejnym bardzo jasnym nawiązaniem do ideologii Narodowej Demokracji, która formułowała takie zadanie jako swój główny cel. Podobnie jak Dmowski wzywa również do aktywności obywatelskiej, poświęcenia dobru Ojczyzny choć czterech godzin tygodniowo.

Myśli nowoczesnego endeka są godne polecenia ze względu na wezwanie do porzucenia myślenia życzeniowego, czy z uwagi na ukazanie istoty konfliktu między dwoma dominującymi na polskiej scenie opcjami politycznymi – najbardziej jednak za wskazanie czytelnej recepty na uzdrowienie Polski, będącej w gruncie rzeczy prostą analogią do klasycznego dzieła Dmowskiego.

***

Książkę Rafała Ziemkiewicza można kupić m.in. w księgarni internetowej Poczytaj.pl – http://www.poczytaj.pl/241768