Nowa Europa Środkowa? – sprawozdanie z konferencji OMP

omp

23 listopada 2010

17 listopada 2010 r. w Krakowie odbyła się konferencja poświęcona problematyce regionu środkowo-wschodniej Europy i szczególnej w nim roli Polski. Zaproszeni na konferencję eksperci starali się odpowiedzieć na pytanie, czy obecna sytuacja geopolityczna pozwala naszemu państwu stanąć na czele państw tego regionu.

Słowacja

Dr Piotr Bajda (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego) poddał analizie sytuację polityczną na Słowacji. Przedstawił podstawowe założenia polityki zagranicznej nowego rządu słowackiego pod przewodnictwem premier Radicovej. Podstawowe jej wyznaczniki to pogłębienie relacji w ramach Grupy Wyszehradzkiej i wykorzystanie ich do walki o wspólne interesy na arenie UE. Co ważne, Bajda wskazuje na fakt, że Polska została wymieniona jako strategiczny partner Słowacji w expose rządu Radicovej. Interpretuje to jako ,,sygnał dla Warszawy’’, który nie powinien pozostać niezauważony. Słowacja może jego zdaniem stać się dla Polski partnerem w kwestii dalszego rozszerzenia Unii. Zarówno Polakom, jak i Słowakom zależy obecnie na wejściu Ukrainy do UE.

Premier Radicova zrewidowała słowacką politykę względem Rosji i dużych państw zachodniej Europy. W kwestiach energetycznych premier Słowacji zażądała większej transparentności ze strony Rosji. Słowacka premier upodmiotowiła również politykę swojego kraju na arenie UE, po raz pierwszy w historii prezentując inne stanowisko niż najwięksi gracze Wspólnoty – dr Bajda przywołuje tutaj krytykę dopłat do funduszy stabilizacyjnych i odmowę udziału Słowacji w pomocy finansowej dla ogarniętej kryzysem Grecji. Poprzedni rząd słowacki zgodził się partycypować w tych wydatkach, Radicova kategorycznie odmówiła takiego poświęcenia ze strony swojego kraju, twierdząc, że Słowacy nie powinni ponosić kosztów złej polityki greckiej, jako, że są nowicjuszami w strefie Euro i sami mają problemy gospodarcze. To posunięcie po raz pierwszy od wejścia Słowacji do UE wysunęło ten kraj na pierwszy plan europejskiej polityki i wywołało falę krytyki ze strony dyplomacji niemieckiej, której presja na rząd słowacki nie przyniosła skutku.

Kolejnym polem do współpracy polsko-słowackiej jest zdaniem doktora Bajdy zaplanowana na najbliższe lata budowa konektorów gazowych pomiędzy krajami. Zarówno Polska, jak i Słowacja są zainteresowane stworzeniem alternatywnych tras przesyłu gazu, pozwalających na solidarne działania w sytuacji zagrożenia niedoborem gazu. Na powstanie takiego zapotrzebowania duży wpływ zdaniem eksperta z UKSW miała zeszłoroczna ,,wojna gazowa’’ prowadząca do braków w dostawach gazu w obu krajach.

Węgry

Dr Artur Wołek (Wyższa Szkoły Biznesu w Nowym Sączu, Instytut Studiów Politycznych PAN) opisywał obecną sytuację polityczną na Węgrzech. Jego zdaniem zwycięstwo Fideszu stwarza możliwość zmiany systemu politycznego nad Dunajem, który po 1989 roku został zakonserwowany w postaci ustaw konstytucyjnych wymagających 2/3 głosów do ich zmiany. Te akty normatywne są dziedzictwem po czasach komunistycznych na Węgrzech i dopiero większość zbudowana przez partię Wiktora Orbana daje szansę na ich reformę.

Analizując spojrzenie liderów Fideszu na interes narodowy Węgier, dr Wołek wskazuje na wielkie znaczenie w tej kwestii mniejszości węgierskich znajdujących się w sąsiednich krajach. Zdaniem eksperta konflikt węgiersko-słowacki w kwestii Węgrów mieszkających na terenie Słowacji jest póki co nieusuwalny i blokuje współpracę tych krajów w ramach Grupy Wyszehradzkiej. Fidesz będzie ten konflikt podtrzymywał, ponieważ, zdaniem Wołka, jest on jednym z fundamentów retoryki Orbana, która dała mu zwycięstwo w ostatnich wyborach. Innym jej elementem jest walka o szczególne miejsce Węgier w Unii Europejskiej, co może kłócić się z podobnymi aspiracjami Polski, lub doprowadzić do zastąpienia jej w tradycyjnej roli lidera w regionie przez bratanków z południa. Ciekawym pomysłem politycznym Fideszu jest wykreowanie Węgier na ambasadora Chin w regionie. W Budapeszcie zamieszkuje relatywnie – jak na warunki regionu – duża mniejszość chińska, co może być podwaliną do budowy specjalnych relacji z Pekinem.

Zdaniem Artura Wołka rząd Orbana jest najlepiej zorganizowaną biurokracją w regionie. Jeśli Polska i inne kraje Europy Środkowo Wschodniej nie wykorzystają szansy na budowę sojuszu z Węgrami, ci mogą powrócić do tradycyjnego sojuszu politycznego z Niemcami, co byłoby bardzo niekorzystne dla polskich interesów. Według Wołka kluczem do współpracy jest aktywna polityka Polski, ale tuż po niej ważnym elementem jest polityka Węgier, której nie uda się  przestawić na współpracę w ramach Grupy Wyszehradzkiej bez rozwiązania problemów etnicznych Węgrów.

Czechy

Dr Paweł Ukielski (Instytut Studiów Politycznych PAN, wicedyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego) podjął się analizy sytuacji politycznej w Czechach. Zdaniem eksperta w ostatnich wyborach parlamentarnych u naszego południowego sąsiada została odblokowana scena polityczna, zakonserwowana do tej pory w ramach dwóch wzajemnie zwalczających się bloków. Ponadto Ukielski podkreślał, że obecnie urzędujący premier Necas wraz ze swoją opcją polityczną posiada stabilną większość w parlamencie i posiada dobre relacje z prezydentem Vaclavem Klausem, co stwarza możliwość do prowadzenia sprawnej polityki zagranicznej. Czechy dążą obecnie do stania się podmiotem w Unii Europejskiej. Podczas obejmowania przez ten kraj prezydencji w UE, Francja starała się ograniczyć władzę Czechów, lecz ci nie ugięli się i pozostali samodzielni.

Czechy jako pierwsze państwo w naszym regionie poradziły sobie z problemami wewnętrznymi i obecnie kładą nacisk na budowanie relacji bilateralnych z sąsiadami oraz w ramach Grupy Wyszechradzkiej. Dyplomacja czeska wysyła sygnały w stronę Warszawy, jednak nie uzyskuje satysfakcjonującej odpowiedzi. Zdaniem dr Ukielskiego nie wpłynie to jednak szybko na zmianę priorytetów czeskiej polityki zagranicznej. Ekspert określił tę politykę, jako ,,politykę niewykonywania nerwowych ruchów’’. Zdaniem specjalisty, Czesi nie zniechęcą się prędko biernością Polski w reakcji na czeskie propozycje, ale jeśli ten stan będzie trwał nadal, w końcu odwrócą się w innym kierunku.

Uwarunkowania zewnętrzne

Dr Marek A. Cichocki (Teologia Polityczna, dyrektor programowy Centrum Europejskiego Natolin) zajął się analizą uwarunkowań zewnętrznych dla współpracy w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Zdaniem eksperta obecna dynamika geopolityczna jest niekorzystna dla rozwijania takich relacji.

Dr Cichocki przedstawił szerszy horyzont polityki w regionie. Jego zdaniem, perspektywy współpracy są zależne odwrotnie proporcjonalnie od aktywności Niemiec i Rosji w regionie. Według eksperta ,,tyle będzie współpracy, ile miejsca znajdziemy między naszymi największymi sąsiadami’’. Zdaniem Cichockiego zdystansowanie się USA od Europy może wynikać ze zmiany priorytetów w polityce tego mocarstwa. Kwestia europejska może być poczytywana przez czynniki w Waszyngtonie za zabezpieczoną, dlatego uwaga amerykańskiej dyplomacji przenosi się gdzie indziej.

Region środkowo-wschodniej Europy może stracić swoją pozycję partnera tranzytowego dla Rosji i państw zachodnich, co może skutkować jego marginalizacją. Doprowadzić do tego może realizacja dwóch sztandarowych projektów energetycznych – North Stream i South Stream, które omijają terytoria państw regionu.

Kolejnym problemem wskazanym przez dr Cichockiego jest ,,koniec Europy z Maastricht’’. Zarówno Unia Europejska, jak i NATO straciły swój potencjał do ekspansji. Kraje naszego regionu, do tej pory kreujące się na promotorów rozszerzenia, straciły to narzędzie w swej polityce zagranicznej.

Zdaniem dr Cichockiego ,,Polska jest członem nieprzewidywalnym, który może rozsadzić wszelkie układanki (geopolityczne – przyp. WJ)’’, dlatego też odwrócenie niekorzystnego trendu w regionalnej geopolityce jest możliwe. Jednak w tym celu polska dyplomacja musi spełnić szereg warunków wymienionych przez eksperta. Na wstępie Polska musi odzyskać zdolność do politycznego przywództwa, którą zdaniem specjalisty straciła w 2007 roku. Poza tym władze w Warszawie powinny odzyskać potencjał wpływania na politykę unijną. Drogą do zrealizowania tego celu jest zdaniem dr Cichockiego głęboka reforma technologiczna i intelektualna kraju, która zastąpiłaby obecnie promowane ,,życie na kredyt’’ i za pieniądze Unii. Najważniejszym, zdaniem eksperta, warunkiem niezbędnym do stworzenia realnej współpracy w regionie jest odejście od prowincjonalnej polityki zagranicznej, którą prowadzi obecny rząd – w polskiej dyplomacji istnieje potrzeba szerszego spojrzenia na politykę wschodnią.

Podsumowanie

W swoich podsumowaniach eksperci wyrazili zdecydowaną obawę o zdolność obecnych władz w Polsce do tworzenia długofalowej i skutecznej polityki współpracy regionu Europy Środkowo-Wschodniej z Polską jako liderem. Specjaliści podkreślali, że niekorzystna sytuacja geopolityczna dodatkowo wpływa na oddalanie się perspektyw takiej współpracy. Zdaniem prelegentów konferencji jedynie aktywna i skuteczna polityka zagraniczna RP może odmienić tę sytuację.

PS. Na stronie http://www.omp.org.pl/konferencja.php?idKonferencje=59 jest do pobrania PDF z kilkoma analizami i komentarzami, ukazującymi sytuację polityczną Europy Środkowej.

Tagi: , , , , ,

Komentarze są niedostępne.