Czesław Porębski
Umowa społeczna. Renesans idei

Spis treści
Część pierwsza

Z DAWNIEJSZEJ HISTORII UMOWY SPOŁECZNEJ
Uwagi wstępne


O umowie społecznej
O teorii decyzji

Rozdział I: TEORIA UMOWY SPOŁECZNEJ TOMASZA HOBBESA

Motywy i metody filozofowania
"Mechaniczna" prawda o człowieku
Zaborczy egoizm i przyrodzona pożądliwość
Prawa natury
Suweren

Rozdział II: KONCEPCJA POROZUMIENIA PIERWOTNEGO W DWÓCH TRAKTATACH JOHNA LOCKE'A

Rewolucja i Biblia - polemika z Filmerem
Stan natury, prawo natury, własność
Odejście od stanu natury, porozumienie pierwotne
Cele i granice władz społeczności politycznej
Losy Dwóch Traktatów i ich interpretacji

Rozdział III: UMOWA SPOŁECZNA WEDŁUG JANA JAKUBA ROUSSEAU

Moralista czy polityk?
Moralna autonomia jednostki a klauzule umowy społecznej
Prawodawca: Genewa, Rzym, Sparta
Różne interpretacje

Rozdział IV: KANTOWSKA KONCEPCJA UMOWY SPOŁECZNEJ

Umowa społeczna w Über den Gemeinspruch: Das mag in der Theorie richtg sein, taugt aber nicht für die Praxis
Umowa społeczna w Metaphysische Anfangsgründe der Rechtslehre
Umowa społeczna a filozofia historii
Umowa społeczna a zasady wiecznego pokoju
Umowa społeczna na tle filozofii praktycznej
Uwagi na zakończenie części pierwszej

Część druga

Z NOWSZEJ HISTORII UMOWY SPOŁECZNEJ:
LATA SIEDEMDZIESIĄTE XX WIEKU Uwagi wstępne

Rozdział I: UMOWA SPOŁECZNA I TEORIA DECYZJI W KONCEPCJI SPRAWIEDLIWOŚCI JOHNA RAWLSA

Wokół Rawlsa
Przedmiot sprawiedliwości
Położenie pierwotne
Zasłona niewiedzy
Okoliczności sprawiedliwości
Racjonalność, pojęcie dóbr pierwotnych
Poczucie sprawiedliwości
Warunki formalne
Równość
Dwie zasady sprawiedliwości
Pierwsze sformułowanie
Drugie sformułowanie
Trzecie sformułowanie
Uzasadnienie wyboru dwóch zasad sprawiedliwości

Rozdział II: PAŃSTWO MINIMALNE I SPRAWIEDLIWOŚĆ W UJĘCIU ROBERTA NOZICKA

Nozick i renesans filozofii politycznej
Legitymizacja państwa minimalnego
Państwu mogą przysługiwać tylko minimalne kompetencje - krytyka Rawlsa
Państwo minimalne a utopia

Rozdział III: SPRAWIEDLIWOŚĆ I TARG. TEORIA SPRAWIEDLIWOŚCI W UJĘCIU DAVIDA GAUTHIER

Źródła i cele teorii Gauthier
Krytyka (leksykograficznej) zasady różnicy
Proporcjonalna (leksykograficzna) zasada różnicy a racjonalność współpracy
"Społeczeństwo prywatne" czy "społeczna unia"?

Rozdział IV: DWA RODZAJE UMOWY SPOŁECZNEJ W UJĘCIU JAMESA M. BUCHANANA

Filozofia polityczna i ekonomia
Stan natury według Jamesa Buchanana
Państwo protektywne i państwo produktywne
Zasady funkcjonowania państwa produktywnego
Umowa jednorazowa czy umowa ponawiana?
Groźny Lewiatan
Uwagi na zakończenie części drugiej


Część trzecia

ZE WSPÓŁCZESNYCH DYSKUSJI WOKÓŁ UMOWY SPOŁECZNEJ Uwagi wstępne

Rozdział I: UMOWA SPOŁECZNA , TEORIA DECYZJI, METAETYKA

Wady zasady maksyminowej
Teoriodecyzyjna analiza położenia pierwotnego
Zasada różnicy a teoria społecznego wyboru
Metaetyka w latach pięćdziesiątych
"Katedra prozy" filozoficznej
Sprawiedliwość jako fairness i teoria gier
Geometria moralna?
Filozofia moralna, lingwistyka, równowaga refleksji
Interpretacja kantowska

Rozdział II: KOMUNITARIAŃSKA KRYTYKA

Abstrakcyjne przesłanki i rzeczywiści ludzie
Granice sprawiedliwości według Michaela Sandela
Sfery sprawiedliwości i "złożona równość"
Dziedzictwo cnoty a liberalny indywidualizm

Rozdział III: UMOWA SPOŁECZNA I POLITYCZNY LIBERALIZM

"Rozwidlające się ścieżki"
"Liberalizm polityczny" Rawlsa - reakcja na krytykę
Modyfikacja zasad sprawiedliwości
Sprawiedliwość jako bezstronność a rozumny pluralizm

Rozdział IV: METODY FORMALNE, LEGITYMIZACJA PAŃSTWA I GLOBALNE ZNACZENIE TRADYCJI LIBERALNEJ

Położenie pierwotne, moralny punkt widzenia a metody formalne
Trójkąt: jednostka - grupa - państwo
Stopnie i granice wolności
Liberalizm, komunitaryzm, "wartości azjatyckie"
Uwagi na zakończenie



Czesław Porębski - Profesor, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek zarządu Ośrodka Myśli Politycznej. Zajmuje się filozofią społeczną, teorią wartości i etyką. Zainteresowania te znajdują odbicie w jego publikacjach naukowych (m. in. „Umowa społeczna w świetle teorii decyzji” - 1986, „Polish Value Theory” - 1996, „Czy etyka się opłaca?”- 1997, „Umowa społeczna. Renesans idei” - 1999), w esejach (m.in. „Na przykład Szwajcarzy...” – 1994, „O Europie i Europejczykach” - 2000, „Co nam po wartościach?” - 2001), w tłumaczeniach (m. in. F. Brentano, „O źródle poznania moralnego” - 1989, O. Höffe, „Etyka państwa i prawa” - 1992, Ch. Millon-Delsol, „Zasada pomocniczości” - 1995), w odczytach i wykładach gościnnych (m.in. we Fryburgu Szwajcarskim, Grazu i Trydencie). Członek Zarządu Ośrodka Myśli Politycznej oraz rad redakcyjnych „Civitas" (Warszawa) i „Ethical Perspectives" (Leuven).