Książka zawiera teksty powstałe w ramach programu Ośrodka Myśli Politycznej Integracja europejska.

• ksiądz biskup Tadeusz Pieronek Chrześcijaństwo a integracja europejska. Streszczenie:
  

  Idea zjednoczenia Europy była mocno zakorzeniona w chrześcijaństwie. Próby doprowadzenia do jej jedności były podejmowane przez średniowiecznych papieży i myślicieli, lansujących wizję Europy mieszczącej się w pojęciu Republica Christiana, były też podejmowane wcześniej, przez chrześcijańskich władców, czy to za Karolingów, czy za Ottona III. W czasach najnowszych byliśmy świadkami prób podbicia Europy i podporządkowania jej ideologiom wrogim chrześcijaństwu. Nazizm i komunizm, które dążyły do wyrwania chrześcijańskich korzeni Europy, poniosły klęskę między innymi dlatego, że zanegowały podstawowe wartości ludzkie mające swe źródło w chrześcijaństwie.

  Twórcami współczesnej wizji zjednoczenia Europy byli politycy chrześcijańscy: Robert Schuman, Konrad Adenauer, czy Alcide de Gasperi. Byli oni przekonani, iż integracja nie może być jedynie tworem ekonomicznymi czy politycznym, ale musi posiadać również duszę, musi nieść ze sobą chrześcijański humanizm, chrześcijańskie normy moralne.

  Stolica Apostolska nie uczestniczyła bezpośrednio w tworzeniu zrębów dzisiejszej Unii Europejskiej, ale papieże począwszy od Piusa XII, przez Jana XXIII, Pawła VI, a zwłaszcza Jana Pawła II, byli gorącymi zwolennikami integracji. Zawsze jednak widzieli proces jednoczenia się w kategoriach kulturowych i religijnych, nie negując potrzeby jedności ekonomicznej czy politycznej.

  Kościół katolicki, a także inne kościoły chrześcijańskie dostrzegają i oceniają przydatność Polski w Unii Europejskiej z nieco innej perspektywy niż państwo czy społeczeństwo. Zarówno wierni, jak i władze kościelne, będąc pełnoprawnymi członkami społeczeństwa i państwa, powinni uwzględniać w swojej ocenie ich ogólny interes, harmonizując go z dobrem wspólnoty religijnej, do której należą i za którą odpowiadają. Europa nigdy nie stanowiła jedności politycznej, ekonomicznej czy językowej, może być postrzegana jako całość przede wszystkim w wymiarze historyczno-kulturowym; przy czym kultura europejska w swoich istotnych zrębach była kulturą chrześcijańską, chociaż składały się na nią także elementy kultury żydowskiej, islamu, a nawet myśl agnostyczna czy wręcz ateistyczna.



• Ryszard Legutko Filozoficzne podstawy integracji europejskiej. Streszczenie:
  

  W dzisiejszych czasach rozmowa o integracji i Unii Europejskiej obraca się wokół szczegółowych kwestii prawnych, politycznych i ekonomicznych. Warto jednak pamiętać, że obecne zmiany gospodarczo-polityczne nie byłyby możliwe bez powstania koncepcji, będącej podstawą myślenia o integracji.

  Europa reprezentuje coś więcej niż tylko desygnat pojęcia geograficznego; jest ona także pewną ideą. Relatywnie wcześnie pojawiło się przekonanie, że tworzona tutaj kultura ma charakter uniwersalistyczny. Zwykle wymienia trzy czynniki, które sprawiły, iż Europejczycy zaczęli postrzegać siebie jako wspólnotę duchową, czynniki sprzyjające myśleniu integracyjnemu. Trzy postaci europejskiego uniwersalizmu: filozoficzno-naukowy, moralny i gospodarczy. Miały one poważny wpływ na myślenie europejskie, ale nie zrodziły wizji powszechnego państwa światowego. Stało się tak dlatego, iż instytucje polityczne, nigdy nie mają charakteru uniwersalistycznego. Projekty powszechnego porządku politycznego bywają traktowane jako zakamuflowana forma politycznego i kulturowego imperializmu. Na przeszkodzie stanęły zatem argumenty myślicieli podkreślających partykularną naturę polityki.

  W procesie integracji europejskiej dokonującym się w ciągu ostatnich dziesięcioleci obecna była świadomość tych zastrzeżeń. Zgoda na silne organizmy lokalne i regionalne jest odpowiedzią na argumenty tych teoretyków, którzy podkreślali naturalny partykularyzm polityki. Architekci integracji europejskiej zdecydowali się zatem przyznawać wspólnotom lokalnym i regionalnym znaczne wpływy i czynili je jednym z głównych podmiotów unijnego organizmu. To na nich ma spoczywać główna rola kształtowania umiejętności życia zbiorowego, krzewienia cnót społecznych i nawyków współdziałania, dostarczania tożsamości i poczucia stabilności.

  Spór między uniwersalizmem a partykularyzmem nadal trwa inie ma rozwiązania. Skupia się w chwili obecnej wokół problemów roli i zakresu państwa narodowego z jednej strony i roli oraz zakresu instytucji europejskich z drugiej strony. Kontrowersje wokół idei europejskiej i granic politycznego partykularyzmu będą nadal występowały, a o ich rozstrzygnięciu nie zadecydują wartości wyłożonych argumentów, lecz ich społeczna atrakcyjność i polityczna siła orędowników poszczególnych stanowisk.



• Wojciech Roszkowski Zarys historii procesów integracyjnych w Europie. Streszczenie:
  

  W latach czterdziestych XX wieku rosła popularność idei integracji Europy Zachodniej jako podstawy obrony przed ekspansją radziecką i nadmiernym uzależnieniem od USA oraz jako warunek przyszłegoi rozwoju gospodarczego. Potężnym impulsem do zacieśnienia współpracy europejskiej było ogłoszenie Planu Marshalla (1947) oraz powstanie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (1948) z udziałem 16 państw korzystających z pomocy amerykańskiej. W 1951 r. utworzono w Paryżu Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg). Lata pięćdziesiąte i początek lat sześćdziesiątych przyniosły szybki rozwój ekonomiczny i technologiczny w wysokorozwiniętych państwach Europy Zachodniej. W tych warunkach koncepcje integracyjne nabierały realnych kształtów. Traktaty rzymskie z 1957 r. powołały do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej.

  Proces jednoczenia Europy Zachodniej przebiegał wolniej niż się tego początkowo spodziewano, napotykając szereg przeszkód politycznych i ekonomicznych (brytyjski akces do EWG, spory wokół polityki rolnej), jednak W 1956 r. podpisano traktat o połączeniu władz wykonawczych EWG, EWWiS oraz Euratomu.

  Lata siedemdziesiąte - to zacieśnianie współpracy ekonomicznej i politycznej pod wpływem trudności gospodarczych i tendencji odprężeniowych. W 1973 r. do EWG przystąpiły Wielka Brytania, Dania i Norwegia. W 1978 r. sformułowano zasady Europejskiego Systemu Monetarnego, a rok później utworzono ECU (European Currency Unit), czyli Euro.

  Sukcesy w gospodarczej integracji krajów EWG skłaniały kolejne państwa europejskie do prób uzyskania członkostwa Wspólnoty. W 1981 r. przystąpiła do niej Grecja, a w 1986 Hiszpania i Portugalia.

  Koniec lat osiemdziesiątych zdominowany został przez proces przechodzenia od integracji ekonomicznej do politycznej. W 1987 r. wszedł w życie Akt Europejski stwarzający podstawy prawne do integracji politycznej państw EWG.

  W wyniku rozpadu bloku radzieckiego i upadku ZSRR, Wspólnota Europejska stała się jedynym stabilnym punktem odniesienia w Europie, a przez to atrakcyjnym celem polityki wielu państw Europy Wschodniej.

  W 1992 r. w Maastricht podpisano traktat o Unii Europejskiej. W 1993 r. wprowadzono w życie postanowienia o unii celnej. W 1995r. do UE przystąpiły Austria, Finlandia i Szwecja.

  Mimo trudności i zagrożeń, proces integracji europejskiej stale posuwa się naprzód.



• Aleksander Surdej Więzy zależności: gospodarka polska w perspektywie członkostwa w EU. Streszczenie:
  

  Unia Europejska (UE) jest miejscem dobrowolnej współpracy, a wspólna polityka rozumiana jako działanie realizujące programy gospodarcze państw członkowskich (polityka rolna, handlowa i polityka konkurencji) stanowi wyjątek od reguły.

  Silne powiązania gospodarek krajów Unii sprawia, iż konieczne staje się upodobnienie wskaźników makroekonomicznych. Formalne kryteria stają się punktem odniesienia dla wszystkich krajów europejskich

  Pierwsze kryterium stanowi, iż średnia stopa inflacji w kraju członkowskim nie powinna przekraczać stóp inflacji w trzech krajach o najniższej inflacji o więcej niż 1,5% przez okres co najmniej 2 lat przed zadeklarowaniem woli przystąpienia do Europejskiej Unii Monetarnej (EMU). Dla Polski dążenie do członkostwa w strefie EURO oznacza zmniejszenie inflacji z poziomu 8,6% na koniec 1999 r., do 3,5 - 4% w 2003 - 2004 r.

  Po drugie, dług publiczny nie może przekraczać 60% produktu krajowego brutto. Polska spełnia to kryterium, gdyż 1998 r. dług publiczny zmalał do 48% PKB. Sytuacja ta może jednak ulec zmianie w związku z koniecznością spłaty rat długu zagranicznego w wysokości 45 mld dolarów USA.

  Po trzecie deficyt budżetowy nie powinien przekraczać 3% PKB. Rządy polskie w ciągu ostatnich lat starały się nie przekroczyć 3% deficytu, choć udaje się to dzięki manipulacyjnemu wyłączaniu pewnych długów (dług ZUS, czy Kas Chorych).

  Rosnąca współzależność gospodarcza wyraża się we współczynnikach otwartości gospodarek, relacji wartości eksportu do wielkości dochodu narodowego. Polska znajduje się wśród krajów o średnim stopniu otwartości - wskaźnik wynosi 22%.

  Podpisanie przez Polskę układu o stowarzyszeniu z UE oraz umów o liberalizacji handlu zaowocowało wzrostem wolumenu handlu między Polską a UE.

  Gospodarczą stronę starań o członkostwo Polski w Unii należy widzieć we właściwych proporcjach. Efektem przystąpienia będziedobre zabezpieczenie przed niszczącymi skutkami kryzysu, który może dotknąć kraj działający w pojedynkę.



• Maria Stolzman Ekonomiczne aspekty integracji europejskiej - rolnictwo. Streszczenie:
  

  Budżet Unii Europejskiej (UE) rokrocznie obciążany jest pokaźnymi kwotami przeznaczanymi na rolnictwo. Decyzje polityczne o poszerzeniu UE o nowe kraje wywołuje obawy krajów członkowskich o obniżenie wysokiej stopy życiowejn i ograniczenie świadczeń z budżetu UE.

  Przed przystąpieniem do UE, Polskę czeka ogromny wysiłek w kierunku restrukturyzacji obszarów wiejskich i rolnictwa. Proces ten będzie kosztowny i trudny, a jego przeprowadzenie wymaga ponadpartyjnego porozumienia sił politycznych. Będzie on też wypadkową rozwoju ekonomicznego Polski, bo tylko w przypadku dużego tempa przyrostu PKB możliwy będzie wzrost nakładów na rozwój wsi i rolnictwa.

  Niewątpliwie po przyjęciu Polski do Wspólnoty, w stosunku do wsi i rolnictwa będzie zastosowany okres przejściowy, który będzie tym krótszy, iml epiej będziemy przygotowani do wejścia do UE.

  Okres ograniczonego członkostwa w UE musi być wykorzystany na poprawę konkurencyjności polskiej wsi, rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego. Bardzo ważna jest odbudowa rynku wschodniego i aktywne poszukiwania innych, tzw. trzecich rynków zbytu.

  Wejście do UE jest niewątpliwie szansą dla wsi i rolnictwa. Pełne wykorzystanie możliwości wynikających z akcesji wymaga jednak aktywności i chęci współdziałania polskich rolników, jak też identyfikowania się z działaniami restrukturyzacyjnymi. Stąd potrzeba pracy z ludźmi na wsi, wyjaśniania podejmowanych przedsięwzięć, szkoleń, publikacji, tłumaczenia rzeczywistości i perspektyw.



• Henryk WoźniakowskiPolityka a kultura w obliczu integracji europejskiej. Pełny tekst.



• Czesław Porębski Integracja europejska a globalizacja. Streszczenie:
  

  Integracja europejska jest procesem. Trwa on już kilka dekad i nikt nie jest w stanie powiedzieć, kiedy i jak ów proces się zakończy. Jest to proces długotrwały i zarazem poszukujący metodą prób i błędów swych celów, jak i sposobów ich urzeczywistniania. Choć w ciągu ponad czterdziestu lat kraje europejskie uczyniły pewne kroki w kierunku integracji politycznej, jej zasadność i zakres pozostają kwestią otwartą. "Pogłębiająca" swą integrację Europa nie tylko nie udzieliła sobie odpowiedzi na pytanie o to, jak ścisła ma być integracja polityczna; nie wie też, jak daleko ma się posunąć jej rozszerzanie. Dyskusję na temat rozszerzenia Unii Europejskiej utrudnia także to, że na wschodnich krańcach Europy znajdują się trzy duże państwa, których stosunki z resztą kontynentu nacechowane są ambiwalencją. Państwami tymi są Rosja, Ukraina i Turcja. Każde z nich poczuwa się do związków z Europą, choć z drugiej strony podkreśla swą odrębność i swoistość.

  Pod koniec XX w. zmieniło się nie tylko lokalne, ale i globalne otoczenie procesu integracji europejskiej. Integracja dokonuje się na tle kompleksu zjawisk, tendencji i procesów zwanych najczęściej "globalizacją". Kompleks ten ma składowe ekonomiczne, polityczne i kulturowe. Ocena integracji europejskiej na tle procesów globalizacyjnych nie zmienia istoty ocen ferowanych z europejskiego punktu widzenia. Z jednej strony wyraźnie widać pozytywne aspekty dotychczasowych wyników integracji. Europa może być postrzegana jako pewna całość, która ma niewątpliwe osiągnięcia: wysoki poziom życia jej mieszkańców, jakość procesów politycznych i życia publicznego, potencjał, który mógłby jej pozwolić na odegranie większej roli w polityce i gospodarce światowej, etc. Z drugiej strony integrująca się Europa wydaje się nieco infantylnym olbrzymem, nieświadomym swych możliwości, nie kwapiącym się do pełnej, rzeczywistej samodzielności.



• Antoni Z. Kamiński Integracja europejska a polityka bezpieczeństwa w Europie. Streszczenie:
  

  Proces, który nazywamy integracją można określić jako wszechstronne zacieśnianie więzi między państwami. Powstają mechanizmy instytucjonalne powodujące, że państwa te zyskują więcej przez współpracę polityczną i ekonomiczną, niż przez zaangażowanie się w konflikty wyczerpujące narodowe zasoby.

  Po rozpadzie obozu komunistycznego UE weszła w fazę negocjowania traktatów stowarzyszeniowych z państwami Europy Środkowo-Wschodniej, rozpoczęto także żmudny proces "pogłębiania" struktur organizacyjnych współpracy europejskiej i poszerzania ram współpracy o drugi i trzeci filar.

  We współczesnej Europie wyróżnić można trzy obszary. Pierwszy to Unia Europejska, Norwegia i Szwajcaria. Drugi stanowią kraje zmierzające do członkostwa. Wreszcie trzeci obszar to Białoruś, Rosja i Ukraina. Strategiczne położenie krajów tego obszaru, zasoby broni masowego rażenia pozostające w posiadaniu Rosji, a także efekty zewnętrzne powodowane przez katastrofalny stan środowiska naturalnego na tym terenie decydują o tym, że jest to problem dla Europy i świata, a nie tylko dla jego sąsiadów tych krajów. Zdecydowane wejście "trzeciego obszaru" na drogę budowy liberalno-demokratycznych podstaw ustrojowych otworzyłoby przed Europą i światem nowe możliwości rozwojowe. Byłby to również wielki krok w kierunku podniesienia międzynarodowego bezpieczeństwa.<o:p></o:p>

  Utrwalenie się obecnego stanu rzeczy w tych trzech krajach może w konsekwencji doprowadzić do nowego podziału Europy, którego granice musiałyby biec wzdłuż wschodnich granic Polski, Słowacji i Węgier.



• Leszek Jesień Kierunki rozwoju Unii Europejskiej. Czy Polska ma stanowisko? Pełny tekst.



• Antoni Podolski Polska polityka wschodnia a integracja europejska. Streszczenie:
  

  Integracja z Unią Europejską to wielka szansa dla Polski, która może stać się twórcą nowej europejskiej polityki wschodniej, łącząc własne koncepcje i rozumienie Wschodu z unijnym potencjałem. Polska nie może podporządkować się unijnej optyce widzenia Wschodu, musi wnieść do Unii spokojne i realistyczne spojrzenie na Rosję i państwa byłego ZSRR. Powinna dążyć do zintensyfikowania strategii wzmacniania państw sąsiadujących z Rosją, tak by były one w stanie się usamodzielnić i przetrwać ewentualne dalsze załamanie rosyjskiego systemu gospodarczego i politycznego. Rolą Polski powinno być zwracanie uwagi Brukseli na to, że to właśnie Ukraina i państwa bałtyckie, w odróżnieniu od zagrożonej dalszym podziałem na mniejsze państwa Rosji, czy coraz wyraźniej zatracającej swą suwerenność Białorusi, są w miarę stabilnym, samodzielnym i przewidywalnym partnerem.

  Jednocześnie Polska musi pamiętać o swym położeniu i wypracować pozycję pozwalającą zachować szczególny charakter w ramach unijnej polityki zagranicznej. Nie musi w swej polityce kierować się wszystkimi wytycznymi Rady Europy, lecz powinna dbać o bezpieczeństwo narodowe, co niejednokrotnie będzie wymagało bardziej pobłażliwego spojrzenia np. na łamanie praw obywatelskich przez niektórych wschodnich partnerów. Oczywiście tylko wtedy, gdy nie oznacza to naruszeń podstawowych praw człowieka, prawa do życia w szczególności.

  Polska musi zadbać o to, by jej polityka wschodnia nie była jedynie bezrefleksyjną realizacją koncepcji powstałych w Brukseli.



• Elżbieta Skotnicka-Illasiewicz Integracja europejska w badaniach społecznych. Streszczenie:
  

  Proces integracji europejskiej przebiegający w ograniczonych ramach elit politycznych i technokratycznych zakończył się w Maastricht. Przykłady słabego poparcia dla integracji w referendach we Francji i w Danii i odrzucenia integracji w Szwajcarii i Norwegii spowodowały, iż doceniono fakt, że integracja dokonuje się nie tylko na poziomie elit politycznych, ale w niemniejszym stopniu na poziomie bezpośrednich relacji między społeczeństwami.

  Problematyka świadomości społecznej nabiera szczególnego znaczenia w Polsce i tych krajach Europy Centralnej i Wschodniej, w których procesy integracji europejskiej wiążą się z niwelowaniem różnic cywilizacyjnych, wynikających zarówno z odmienności historycznych losów poszczególnych społeczeństw, jak i odmienności doświadczeń życia w ustrojach politycznych promujących zasadniczo odmienne postawy i zachowania.

  Zjawisko niestabilności i "wahliwości" ocen dotyczących integracji jako dyrektywy rozwojowej dla Polski jest odbiciem niejasności wizji i wyobrażeń Polaków zarówno o celach, jak i zadaniach Unii Europejskiej i wyrazem ograniczonej wiary w możliwość osiągnięcia rzeczywistego partnerstwa w przyszłości. Jest też wynikiem poważnych błędów polityki informacyjnej państwa niedoceniającej roli nastawień społecznych dla przebiegu tego procesu zarówno w okresie przed akcesyjnym, jak i po osiągnięciu członkostwa. Badania opinii społecznej przeprowadzone wiosną 1999 roku potwierdziły tę tezę wykazując znaczny spadek poparcia społecznego dla procesu integracji Polski z Unią Europejską. Przyczynę wzrastającego sceptycyzmu wobec tego procesu należy upatrywać w braku "dobrej informacji" o Unii, umożliwiającej zrozumienie sensu integracji jako procesu prowadzącego do odbudowania Zjednoczonej Europy i rozbudzenia społecznego zaangażowania w jego realizację, stwarzającego szansę dla Polski. Jednocześnie postępy w procesie integracji są coraz silniej wiązane z generalną oceną kolejnych ekip rządowych.



• K. Tarchalski Czy i kiedy warto przystąpić do Europejskiej Unii Monetarnej? Streszczenie:
  

  Traktat z Maastricht opracował kalendarz pogłębienia Unii Europejskiej oraz ustanowienia Europejskiej Unii Monetarnej (EMU). EMU stało się faktem w styczniu 1999 r., kiedy 11 z 15 członków UE przystąpiło do Unii Monetarnej, rezygnując z korzystania z instrumentów polityki kursu walutowego i cedując część suwerenności monetarnej na rzecz Europejskiego Banku Centralnego i wspólnego pieniądza EURO. Porzucenie własnego pieniądza na rzecz wspólnej jednostki monetarnej ma mieć charakter nieodwracalny.

  Mechanizm EMU, a także kryteria wejścia i pozostania w nim oznaczają koniec polityki opartej na iluzji pieniądza reprezentowanej przez antycykliczną politykę fiskalną (zdecydowane zwiększenie wydatków i obniżenie podatków w fazie dekoniunktury oraz zdecydowane redukowanie wydatków i zwiększanie podatków w okresie koniunktury).

  Korzyści z członkostwa w EMU są niezaprzeczalne: eliminacji ulegają koszty wymiany pieniądza, znika niepewność wprowadzania restrykcji finansowych, usunięte zostaje ryzyko wahań kursu walutowego i ryzyko wprowadzania przepływu kontroli walut.

  Istnieją wszakże zagrożenia wynikające z członkostwa w EMU. Pojawić się mogą takie zjawiska, jak wzrost kosztów produkcji, wysoki poziom długoterminowego bezrobocia, spowolnienie wzrostu gospodarczego.

  Korzyści z ewentualnego członkostwa Polski w EMU są dobrze znane: spadek kosztów transakcji obrotu gospodarczego, usunięcie pokusy niepotrzebnych dewaluacji, prawdopodobna eliminacja inflacji oraz instytucjonalny przymus stosowania przejrzystych reguł gry gospodarczej.

  Warunkiem przyjęcia Polski do UE jest przyjęcie wypracowanych przez Unię zespołu praw i dyrektyw, tj. acquis communautaire. Obecny etap negocjacji uściślających warunki na jakich Polska zostanie przyjęta do UE przesądzi w znacznym stopniu ewentualny sukces lub porażkę przyszłego akcesu Polski do EMU lub świadomego pozostania poza Unią Monetarną.

Wydawnictwo finansuje Fundacja Konrada Adenauera.