W czerwcu 1998 roku odbyła się w Krakowie zorganizowana
przez Ośrodek Myśli Politycznej konferencja pt. Europa wyobrażeń.
Książka "Czy Polska ma doktrynę integracyjną ?" zawiera wygłoszone
w trakcie konferencji referaty oraz teksty napisane specjalnie do
tego tomu.
Do przygotowania konferencji skłoniło nas przeświadczenie, iż toczące
się już od kilku lat dyskusje na temat członkostwa Polski w Unii Europejskiej
cechuje brak jasnego i jednoznacznego języka. Wielokrotnie w publicznej
debacie te same określenia nabierają zgoła odmiennego znaczenia, co
uniemożliwia racjonalną wymianę argumentów i wypracowanie przez polskie
elity polityczne wspólnego stanowiska w sprawach fundamentalnych dla
procesu integracji Polski z Unią Europejską. Filozoficznej analizy
języka dyskusji o integracji podjęli się Jerzy Szacki, o. Andrzej
Koprowski SJ i Ryszard Legutko, prezes Ośrodka Myśli Politycznej.
Drugą przeszkodą utrudniającą przeprowadzenie w Polsce poważnej dyskusji
o integracji jest w naszym przekonaniu istnienie fałszywych wyobrażeń
na temat Unii Europejskiej: widzianej przez jednych jako bezduszny
biurokratyczny moloch, zagrażający tożsamości i odrębności poszczególnych
tworzących ją narodów, przez innych uważanej za największe, nieomal
pozbawione wad, osiągnięcie cywilizacji zachodnioeuropejskiej. Sposób,
w jaki społeczeństwo polskie postrzega Unię Europejską, nierzadko
pozbawiony oparcia w rzetelnej wiedzy, niewolny od fałszywych wyobrażeń,
ma oczywisty wpływ na stosunek Polaków do członkostwa naszego państwa
w Unii. Podobnie mieszkańcy Unii Europejskiej, co gorsza także jej
elity polityczne, nie znają bądź nie rozumieją polskich realiów. Niewątpliwie
znacznie utrudni to negocjacje na temat warunków przystąpienia i członkostwa
Polski w strukturach Unii. Ze względu na wagę tego problemu dwie sesje
konferencji zostały poświęcone konfrontacji przeświadczeń społeczeństw
Europy na temat krajów naszego regionu z dominującymi tu wyobrażeniami
o Unii Europejskiej. Zadania tego podjęli się Elżbieta Skotnicka-Illasiewicz,
Klaus Bachmann, Marek Matraszek (którego wystąpienie nie znalazło
się w niniejszym tomie), Andrzej Krzeczunowicz i Czesław Porębski.
Wszakże podstawowym zagadnieniem, które zdominowało debatę konferencyjną,
mimo iż było przedmiotem jedynie ostatniej sesji, było pytanie o Polską
doktrynę integracyjną. Ocena toczącej się debaty publicznej na temat
integracji i praktyki politycznej dokonana podczas konferencji była
negatywna. Wystąpienia Piotra Naimskiego, Zdzisława Najdera, Antoniego
Podolskiego i dyskutantów zgodnie stwierdzały brak doktryny integracyjnej.
Jest rzeczą oczywistą, iż organizując naszą konferencję nie mieliśmy
ambicji stworzenia takiej doktryny. Naszym celem była diagnoza sytuacji.
Przebieg publicznej debaty na temat członkostwa Polski w Unii i nieobecność
doktryny integracyjnej w działaniach ośrodków władzy ujawniają głęboki
kryzys polskiej myśli politycznej i polskiej polityki zagranicznej.
O źródłach tego kryzysu piszą autorzy poszczególnych tekstów. Bez
poważnej debaty publicznej nad doktryną państwową Rzeczypospolitej
kryzys ten nie zostanie przełamany. Silne państwo musi być oparte
na fundamencie doktrynalnym, którego źródłem jest myśl polityczna.
Bez filozoficznego i politologicznego namysłu nad otaczającą nas rzeczywistością
w jej obecnym kształcie społecznym i politycznym nie zdołamy określić
naszego interesu narodowego i wskazać sposobów jego realizacji. Filozofia
polityczna i politologia nie mogą pozostawać wyłącznie w sferze abstrakcji,
w oderwaniu od realnego świata. Brak owego realizmu daje się zauważyć
w dyskusjach o integracji europejskiej, w rezultacie czego Polska
nie ma jasno sprecyzowanej koncepcji, w jaki sposób członkostwo w
Unii Europejskiej sprzyjać będzie długofalowej realizacji polskiego
interesu narodowego. Mamy nadzieję, iż publikowane teksty przyczynią
się do zmiany toczącej się dyskusji o integracji Polski z Unią Europejską
we wskazanych podczas konferencji kierunkach.
Autorzy tekstów:
Ryszard Legutko
Filozof z Uniwerytetu Jagiellońskiego, Prezes Ośrodka Myśli
Politycznej, były redaktor kwartalnika "Arka", publicysta. Laureat
nagrody PEN-Clubu, Nagrody im. Andrzeja Kijowskiego oraz Nagrody Ministra
Edukacji Narodowej (1998). Zajmuje się starożytną i nowożytną myślą
polityczną. Wydał m.in. Bez gniewu i uprzedzenia (1989), Platona krytyka
demokracji (1991), Spory o kapitalizm (1994), Etyka absolutna i społeczeństwo
otwarte (1994), Frywolny Prometeusz (1995), Fedon Platona - tłumaczenie
i komentarz (1995), Tolerancja. Rzecz o surowym państwie, prawie natury,
miłości i sumieniu (1997), Czasy wielkiej imitacji (1998), Eutyfron
Platona - tłumaczenie i komentarz (1998).
Jerzy Szacki
Lat 69, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej
Akademii Nauk. Laureat wielu nagród. Opublikował m.in. Historię myśli
socjologicznej, Liberalizm po komuniźmie, Spotkania z utopią.
Andrzej Koprowski SI
Jezuita, w latach 1971-79 duszpasterz akademicki KUL, 79-83
rektor Kolegium (i Teologatu) jezuitów "Bobolanum" w w Warszawie,
83-89 Asystent Generała Jezuitów w Rzymie ds. Europy Środkowo-Wschodniej;
od 1989 odpowiedzialny za programu katolickie w TVP i kierownik Biura
OCIPE w Warszawie (katolickie Biuro Informacji i Inicjatyw Europejskich),
od 1997 prowincjał Prowincji Warszawskiej SJ.
Czesław Porębski
Ur. 1945, profesor Akademii Ekonomicznej w Krakowie i Profesjonalnej
Szkoły Biznesu, wykładowca filozofii i etyki gospodarczej. Studiował
w Uniwersytecie Jagiellonskim prawo i filozofię. Zajmuje się filozofią
społeczną, teorią wartości i etyką. Zainteresowania te znajdują odbicie
w jego publikacjach naukowych (m. in. Umowa społeczna w świetle teorii
decyzji - 1986, Polish Value Theory - 1996, Czy etyka sie opłaca?-
1997), w esejach (m.in. Na przykład Szwajcarzy... - 1994), w tłumaczeniach
(m. in. F. Brentano, O źródle poznania moralnego -1989, O.Höffe, Etyka
panstwa i prawa - 1992, Ch.Millon-Delsol, Zasada pomocniczości - 1995),
w odczytach i wykładach gościnnych (m.in. we Fryburgu Szwajcarskim,
Grazu i Trydencie). Członek Zarządu Ośrodka Myśli Politycznej, Rady
do Spraw Reform Ustrojowych Państwa przy Premierze RP, rad redakcyjnych
"Civitas" (Warszawa), "Ethical Perspectives" (Leuven).
Klaus Bachmann
Ur. 1963 w Bruchsal (Badenia-Wirtembergia), studiował historię,
nauki polityczne i jezyki słowianskie w Heidelbergu, Wiedniu i Krakowie.
Pisał prace magisterską w Wiedniu o polsko-ukraińskim konflikcie narodowościowym
przed 1914 rokiem, od 1988 stały korespondent kilkunastu niemieckojęzycznych
gazet regionalnych w Polsce, częściowo też na Białorusi, Ukrainie
i na Litwie. Publikuje m. in. w "Die Presse", "Stuttgarter Zeitung",
"Berliner Zeitung" a w Polsce w "Tygodniku Powszecznym" i "Rzeczypospolitej".
Żonaty z Polką, dwoje dzieci, mieszka pod Warszawą.
Andrzej Krzeczunowicz
Ur. we Lwowie w 1930 roku, Szkoły średnie we Francji i Wielkiej
Brytanii. Magister historii Uniwersytetu St.Andrews (Szkocja). Podyplomowe
studia polityczne na Uniwersytecie w Strasbourgu. W latach 1954-1988
kariera dziennikarska: Radio Wolna Europa (kolejno redaktor, kierownik
dziennika radiowego, członek dyrekcji), współpracownik amerykańskiego
tygodnika TIME, współpracownik polskojęzycznych czasopism w Paryżu,
Londynie, Nowym Jorku. 1989-1992 Dyrektor Biblioteki Polskiej i Muzeum
im. Adama Mickiewicza w Paryżu. 1992-1997 Ambasador RP przy Królu
Belgów, Wielkim Księciu Luksemburga, NATO i Unii Zachodnioeuropejskiej.
Od 1998 "Senior Associate Member" na St.Anthony's College w Oxfordzie.
Elżbieta Skotnicka-Illasiewicz
Socjolog, Radca Ministra Pełnomocnika Rządu ds. Negocjacji
Koncesyjnych, współpracuje z Zakładem Struktur Władzy Instytutu Filozofii
i Socjologii PAN i Uniwersytetem Warszawskim, członkini Zarządu Fundacji
Polska w Europie i Polskiej Rady Ruchu Europejskiego. Problematyką
społecznych dylematów integracji europejskiej zajmuje się od 1989
roku. Ważniejsze publikacje: Dylematy Europejskiej Tożsamości, Powrót
czy droga w nieznane, "Polska w Europie: odmienności wizji", w: Świat
elity politycznej, "Integracja europejska jako oś podziału sceny politycznej",
w: Polityka i Sejm.
Zdzisław Najder
Ur. 30 X 1930 w Warszawie. Studiował historię literatury
polskiej na Uniwersytecie Warszawskim, filozofię tamże i w Oksfordzie.
Doktorat z filozofii, habilitacja z nauki o literaturze. Wykładał
na kilku uniwersytetach amerykańskich. Badacz życia i twórczości Josepha
Conrada. W roku 1976 założył Polskie Porozumienie Niepodległościowe.
W latach 1982-1987 dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.
1983 skazany zaocznie na śmierć przez sąd wojskowy w Warszawie. 1990-1992
przewodniczący ogólnopolskiego Komitetu Obywatelskiego. 1992 szef
doradców premiera Jana Olszewskiego. Obecnie profesor Uniwersytetu
Opolskiego, doradca ministra-szefa Komitetu Integracji Europejskiej
i ministra-głównego negocjatora wejścia Polski do UE.
Antoni Podolski
Historyk, specjalista w zakresie problematyki bezpieczeństwa
narodowego i b. ZSRR. W latach 1991-96 w służbie państwowej, obecnie
Sekretarz Programu dla Zagranicy Polskiego Radia. Stypendysta NATO.
Ekspert komisji sejmowych. Publikuje m.in. w kwartalniku senackiego
Ośrodka Studiów Międzynarodowych "Polska w Europie", "Więzi", "Rzeczypospolitej",
"Życiu", "Nowym Państwie", "Gazecie Polskiej", "Gościu Niedzielnym".
Antoni Kamiński
Socjolog, kierownik Samodzielnej Pracowni Bezpieczeństwa
Międzynarodowego Instytutu Studiów Politycznych PAN. W latach 1990-1994
kolejno wicedyrektor Departamentu Europy MSZ, dyrektor PISM oraz dyrektor
Departamentu Badań Strategicznych MON. Ostatnia publikacja książkowa:
An Institutional Theory of Communist Regimes. Design, Function and
Breakdown, San Francisco, ICS Press, 1992.
Krzysztof Szczerski
Ur. 1973, doktor w Instytucie Nauk Politycznych UJ. Zajmuje
się stosunkami międzynarodowymi, zwłaszcza zagadnieniami związanymi
z integracją europejską, a także transformacją ustrojową w Polsce.
Jacek Kloczkowski
Ur. 1975, Sekretarz Ośrodka Myśli Politycznej w Krakowie. Zajmuje
się stosunkami międzynarodowymi i polską myślą polityczną.