Dokonana przez prof. Władysława Konopczyńskiego analiza tego, jak sobie w ‘kwestii bałtyckiej’ poczynała Polska, nie jest budującą ilustracją przenikliwości i jakości jej polityki. Dużo się mówi – bo Rosja wciąż ‘u bram’ – o zawaleniu polityki wschodniej RP w XVII w. Ale też skupienie na niej pogrążyło ostatecznie RP nad Bałtykiem. Nawet jednak gdy się na wschodzie Rzeczypospolitej lepiej wiodło, w polityce bałtyckiej więcej popełniała błędów niż odnosiła sukcesów, a przede wszystkim za mało w ogóle się nią zajmowała. Nie była w stanie porządnie się nad Bałtykiem osadzić, zadbać o – jak się to dziś mówi – infrastrukturę swojej nad nim obecności, czego monopol Gdańska i związane z tym ciągle problemy – świetną ilustracją. Paru królów to rozumiało i próbowało zmienić. Ale wiadomo, że król w Polsce nie dawał gwarancji odpowiedniej mocy sprawczej dla realizacji jakieś strategii, zwłaszcza długofalowej.

Pewnie gdyby musiał liczyć się z kupcami, czy po prostu z mieszczanami, jako bardzo wpływową siłą polityczną w państwie, szybciej znalazłby z nimi wspólny język niż ze szlachtą i magnaterią, która problematykę bałtycką traktowała w większości z lekceważeniem, a królewskie wysiłki czynione na tym terenie potrafiła bardzo skutecznie torpedować. Gdy z kolei wreszcie chciano kwestię bałtycką rozegrać na dużą skalę – polsko-szwedzkim zespoleniem dynastycznym – wyszła z tego wojna za wojną, oczywiście ze Szwedami. Szczególnie bolesny, zważywszy na dalszy ciąg dziejów, i tak pozostaje problem pruski. Jak można było sobie pozwolić na takie usadowienie i rozwój wroga? Rzadki to tego typu przypadek w dziejach.

Chociaż trzeba uczciwie zaznaczyć, że wszystkie te – i liczne inne – polskie błędy i zaniechania nad Bałtykiem nie były niczym szczególnym w tym regionie. Wszyscy duzi aktorzy gry bałtyckiej mieli spektakularne wzloty i ostre upadki. Nie wyłączając Niemców i Rosjan, którzy nas z tej gry na długo wyłączyli. Taka Szwecja wzbiła się na wyżyny bardzo szybko, ale utrzymała na nich stosunkowo krótko (nie pomagało jej to, że najprężniejsi jej władcy upodobali sobie śmierć w czasie bitew). No i Dania. Z tą to dopiero jest ciekawie. Kwestia bałtycka Konopczyńskiego poniekąd przypomina, że jest taki podmiot polityczny jak Dania, co wiele mówi nie tylko o jej postrzeganiu współczesnym, ale w ogóle o miejscu jej roli dziejowej w naszej świadomości historycznej. A przecież to niegdyś był prawdziwy bałtycki dominator - nie tylko z uwagi na strategiczne położenie wokół cieśnin. Tyle że potem dał się ograć Szwedom.

Generalnie rzecz biorąc, “nadmorska” historia polityczna z reguły ma w sobie coś szczególnie frapującego, niezależnie od tego, czy to “ląd rządzi morzem”, czy odwrotnie. Kwestia bałtycka jest tym bardziej frapująca, że angażowała kilku ważnych aktorów z regionu, a i potęgi od Bałtyku oddalone (weźmy holenderskie – gdy Holandia rządziła na morzach i oceanach – czy angielskie rajdy w te strony, albo francuskie usiłowania by rozdawać tu karty). Słowem – działo się wiele i niezwykle ciekawie. A zatem Bałtyk to nie tylko plaże, wydmy, kurorty, porty, a przez tysiąc lat bardzo ważne pole rywalizacji politycznej, o wielkim znaczeniu dla Europy. Ciągle istotne a przez nas niedoceniane.

Warto więc przeczytać Kwestię bałtycką Władysława Konopczyńskiego, bo jak pisze w Słowie wstępnym do niej dr hab. Przemysław Żurawski vel Grajewski:

Bez znajomości wcześniejszych epok, tak wnikliwie opisanych przez jednego z najznamienitszych historyków polskich, zrozumienie dzisiejszych realiów regionu bałtyckiego jest niepełne, gdyż powierzchowne. Dlatego też każdy zainteresowany źródłami nadbałtyckiej współczesności powinien sięgnąć do prezentowanej pracy, po to, by być świadom pamięci historycznej i doświadczeń, które stały się udziałem mieszkających tu narodów, i które ukształtowały sposób oglądania przez nie także współczesnej nam rzeczywistości.

***

Kwestia bałtycka, wydana po raz pierwszy w 1947 r. praca prof. Władysława Konopczyńskiego (1880-1952), należy do klasycznych dzieł historiografii polskiej. Jest przekrojowym studium dziejów zmagań o dominację lub choćby obecność nad Bałtykiem, toczonych przez zmieniające się organizmy polityczne, powstające i upadające w tym regionie na przestrzeni jego historii pisanej aż do II wojny światowej. Autor analizuje politykę najważniejszych aktorów nadbałtyckiej rozgrywki – Duńczyków, Szwedów, Niemców, Rosjan, Polaków – ukazuje czynniki, za sprawą których w różnych okresach jedne państwa osiągały w niej przewagę, a inne ponosiły porażki, a nawet przestawały odgrywać znaczącą rolę. Kreśląc fascynującą panoramę zmiennych europejskich sojuszy, przedstawia także wpływ na te zmagania Anglii, Holandii, Francji, Austrii i Hiszpanii. Opisując rywalizację potęg, nie zapomina o uwikłanych w nią losach mniejszych plemion a później narodów. Z jego znakomitej analizy wyłania się bardzo złożony, ale spójny obraz zmagań, których skutki dla polityki europejskiej były niekiedy kluczowe: jedne państwa wynosząc na szczyty, inne spychając na margines. Kwestia bałtycka była bowiem znacznie bardziej istotna dla Europy, niż obecnie skłonni jesteśmy przeważnie sądzić.

Edycja Ośrodka Myśli Politycznej i Muzeum Historii Polski zawiera niepublikowany dotąd rozdział VIII rozprawy Władysława Konopczyńskiego. W edycji z 1947 r. nie mógł on się znaleźć m.in. z powodu krytycznych opinii na temat bałtyckiej polityki Rosji sowieckiej w okresie międzywojennym. Zachował się wszakże w maszynopisie, z którego został zaczerpnięty do niniejszego wydania. Znalazły się w nim także inne poświęcone kwestii bałtyckiej teksty wybitnego historyka, w tym po raz pierwszy publikowany artykuł “Polska powojenna i świat skandynawski”.

„Bez znajomości wcześniejszych epok, tak wnikliwie opisanych przez jednego z najznamienitszych historyków polskich, zrozumienie dzisiejszych realiów regionu bałtyckiego jest niepełne, gdyż powierzchowne. Dlatego też każdy zainteresowany źródłami nadbałtyckiej współczesności powinien sięgnąć do prezentowanej pracy, po to, by być świadom pamięci historycznej i doświadczeń, które stały się udziałem mieszkających tu narodów, i które ukształtowały sposób oglądania przez nie także współczesnej nam rzeczywistości”.
– fragment “Słowa wstępnego” Przemysława Żurawskiego vel Grajewskiego

***
Książka wydana wraz z Muzeum Historii Polski.

***
Miękka oprawa, 288 stron, zamówienia: http://omp.org.pl/ksiazka.php?idKsiazki=273, sklepik@omp.org.pl, cena 34 zł wraz z przesyłką i VAT. Realizacja zamówień od 1 sierpnia.

***
Spis treści:

I.
Kwestia bałtycka

II.
Inne pisma bałtyckie

- Kwestia bałtycka jako zagadnienie międzynarodowe w czasach nowożytnych
- Polska polityka bałtycka
- Polska a Bałtyk
- Walka z niemczyzną o Bałtyk
- Polska powojenna a świat skandynawski

***
Polecamy także inne książki prof. Władysława Konopczyńskiego:

- Polscy pisarze polityczni XVIII wieku

Po raz pierwszy prezentowane w całości, fundamentalne dzieło wybitnego historyka, traktujące o jednym z najbardziej interesujących okresów historii Polski. Szykanowany przez komunistów Władysław Konopczyński pisał je w ostatnich latach życia. Stworzył erudycyjną, opartą na prowadzonych przez kilka dekad gruntownych badaniach, skreśloną z niezwykłym rozmachem panoramę myśli polskiej z czasów, kiedy stanęła ona przed bodaj największym wyzwaniem w swych dziejach: gdy podjęła próbę zatrzymania Rzeczpospolitej na jej drodze do upadku. To fascynująca opowieść o przezwyciężaniu niekiedy wielowiekowych przyzwyczajeń i stereotypów, o pokusie ślepego naśladownictwa obcych rozwiązań ustrojowych, społecznych, gospodarczych i kulturowych, zwłaszcza tych nadciągających z Francji, o nieustannym konfrontowaniu idei z realiami osiemnastowiecznej polityki. Autor analizuje koncepcje Konarskiego, Karwickiego, Wybickiego, Kołłątaja, Staszica, Stroynowskiego, Leszczyńskiego, Szaniawskiego, Skarszewskiego, Naxa, Wielhorskiego, Krasińskiego, Zamoyskiego i wielu innych myślicieli tego okresu. Poznanie ich dorobku jest niezbędne dla zrozumienia przyczyn upadku I RP i niepowodzenia prób jej ratowania. Jego przemyślenie może także inspirować rozważania o naturze współczesnej polityki, pewne bowiem słabości i zalety polskiej polityczności są niezmienne mimo upływu wieków.

Zamówienia: http://omp.org.pl/ksiazka.php?idKsiazki=232, cena 39 zł wraz z VAT i przesyłką

- O wartość naszej spuścizny dziejowej

Wybór pism wybitnego historyka, ukazujący jego refleksję na temat polskich dziejów i tradycji politycznej, a także rzeczywistości II RP. W tomie znajduje się m.in. niepublikowana dotąd praca “Polska w dobie pierwszego rozbioru”, a także słynne szkice “Bar i Maj”, “Z dziejów naszej partyjności” oraz “Rząd i Sejm w dawnej Rzeczypospolitej”.

Zamówienia: http://omp.org.pl/ksiazka.php?idKsiazki=77, cena 35 zł wraz z przesyłką i VAT

- Polska a Turcja 1683-1792

Misje dyplomatyczne, zakulisowe intrygi, akcje militarne – wydarzenia, które zaważyły na losach nie tylko Polski i Turcji, ale i całej Europy, w mistrzowskiej analizie prof. Władysława Konopczyńskiego (1880-1952), jednego z najwybitniejszych badaczy polskiej historii. Ukazuje on niesłusznie zapomniany – nawet przez wielu zawodowych historyków – fragment dziejów I RP, gdy część elit pogrążonej w kryzysie wewnętrznym i coraz bardziej ulegającej zewnętrznej presji Rzeczypospolitej uznała, że dla jej wzmocnienia a może wręcz ocalenia należy porozumieć się z dotychczasowym wielkim wrogiem. Co zwolennikom współdziałania z Turcją udało się osiągnąć a w czym ponieśli klęskę, kim byli ich wewnętrzni oponenci i dlaczego próbowali pokrzyżować ich zamiary, jakie decyzje podejmowano w Stambule i jak próbowano wcielać je w życie, jak na polsko-tureckie plany i działania reagowały Rosja, Prusy i Austria, jakie stanowisko względem nich zajmowały Francja, Anglia i Szwecja, co w obliczu tego wszystkiego robili Tatarzy – to zagadnienia, które trzeba znać, jeśli chce się naprawdę poznać drogę Polski ku upadkowi – i zrozumieć, dlaczego nie udało się go uniknąć.

Zamówienia: http://omp.org.pl/ksiazka.php?idKsiazki=255, cena wraz z przesyłką i VAT 34 zł
***
W przygotowaniu kolejne książki prof. Władysława Konopczyńskiego, m.in.:

- Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej

- Polska a Szwecja

- Stanisław Konarski

- Dzienniki

- Dzieje Inflant