Jan Holzer (red.)
Pavel Molek
Demokratyzacja i prawa człowieka. Spojrzenie z Europy Środkowej

Jedna z najciekawszych dyskusji naukowych, politycznych i ideowych ostatnich dekad – o demokracji, demokratyzacji i prawach człowieka – w analizie czeskich autorów związanych z Uniwersytetem Masaryka w Brnie.

„Pojęcia demokracji i praw człowieka w zachodniej praktyce politycznej i dyskursie nauk społecznych wydają się być tak współzależne, że aż kusi, by lakonicznie stwierdzić, iż jakakolwiek demokratyzacja to po prostu dążenie do wprowadzenia lub udoskonalenia ochrony praw człowieka i vice versa. Innymi słowy, chodzi o pojęcia znajdujące się tak blisko siebie, iż szkoda czasu na mówienie o ich konceptualnym podobieństwie, a co dopiero na jego uzasadnianie czy też roztrząsanie wątpliwości. Czy ich bliskość, nie wspominając o wzajemnym przenikaniu, jest naprawdę tak oczywista? Na ile fakt, iż ochrona praw człowieka traktowana jest jako jedna z oznak demokracji i że wśród praw człowieka znajdziemy cały szereg takich, które są niezbędne dla demokratycznego sprawowania władzy (prawo wyborcze, wolność słowa, wolność zgromadzeń, wolność petycji czy prawo do oporu jako ultima ratio obrony demokracji), udowadniają wspomnianą współzależność? […]
Stosunek pomiędzy demokratyzacją i prawami człowieka nie jest […] stosunkiem absolutnej harmonii i wzajemnego synergicznego wsparcia. Można nawet stawiać pytanie, czy oba te pojęcia nie są raczej naczyniami połączonymi, które co prawda powinny się zapełniać z tą samą prędkością, ale czasami mogą się raczej kompensować? Czy idea ochrony praw człowieka nie była w czasie swego powstania w epoce Oświecenia pojmowana przede wszystkim jako tworzenie przestrzeni autonomii jednostki i jej obrony przeciwko ingerencji elit absolutystycznych owych czasów i czy potrzebujemy, by ochrona ta była tak samo intensywna (ba, nawet coraz bardziej intensywna) także w stosunku do dziś demokratycznie wybranych elit? Czy nie istnieje granica, za którą polityka praw człowieka staje się wręcz agresją zagrażającą otwartości demokratycznego życia politycznego?”

Książka wydana przy współpracy z Uniwersytetem Masaryka w Brnie

Spis treści:

Kilka uwag do wydania polskiego … 9
1. Demokratyzacja i prawa człowieka – kilka uwag tytułem wprowadzenia do tematu … 13
2. Główne trendy w badaniu demokratyzacji i praw człowieka … 19
2.1. Badania demokratyzacji … 22
2.2. Badanie praw człowieka … 25
2.3. Metody i podejścia w badaniu demokratyzacji i praw człowieka … 31
2.4. Wyzwania w badaniach demokratyzacji i praw człowieka … 37
3. Reżimy niedemokratyczne i demokratyzacja … 43
3.1. Klasyczna debata o niedemokracjach … 44
3.2. Przejścia od niedemokracji … 45
3.3. Tematyka praw człowieka i studia nad demokratyzacją … 47
3.4. Reżimy hybrydalne … 53
3.5. Kolorowe rewolucje: nowy koniec niedemokracji? … 57
4. Demokratyzacja demokracji? Podstawowe wyzwania i pytania teorii demokracji … 63
4.1. Od definicji do modeli demokracji: niezbędność konkluzji terminologicznych … 65
4.2. Wielkie pytania teorii demokracji … 72
4.2.1. Określenie demokratycznego ludu … 74
4.2.2. Zasada większościowa jako proceduralna podstawa demokracji? … 77
4.2.3. Po co chcieć demokracji ? Podejścia autoteliczne i instrumentalne … 84
4.3. Jakość demokracji i świat za lustrem demokracji liberalnej … 89
5. Prawa człowieka w świetle teorii politycznej i konstytucyjnej … 95
5.1. Krótka genealogia nowożytnego pojęcia praw jednostki … 96
5.2. Architektura pojęcia praw indywidualnych … 106
5.3. Prawa człowieka i ich generacje … 109
5.4. Doktryna praw podstawowych: inspiracja niemiecka … 114
5.5. Podstawy filozoficzne praw człowieka ... 117
5.5.1. Skąd pochodzą? Uzasadnienie istnienia praw człowieka … 118
5.5.2. Zakres praw człowieka oraz obowiązek ich ochrony i zagwarantowania … 124
5.5.3. Prawa człowieka jako część (globalnej) teorii politycznej? ... 127
5.6. Demokracja i demokratyzacja w świetle proliferacji dyskursu praw człowieka … 129
6. Demokracja, konstytucjonalizm i prawa człowieka … 131
6.1. O demokracji i konstytucjonalizmie … 131
6.2. Poprawa i ograniczenie rządu u Federalistów ... 137
6.3. O losach praw człowieka: w kierunku do demokracji substantywnej … 143
6.4. Nowy konstytucjonalizm i ochrona praw podstawowych przez sądy konstytucyjne … 151
7. Wybory i demokracja … 161
7.1. Wybory w kontekście demokratyzacji … 162
7.2. Wybory i prawa człowieka … 165
7.3. Przemoc wyborcza jako przeszkoda w budowaniu demokracji … 169
7.4. Obserwatorzy wyborów i ich wpływ na proces demokratyzacji … 171
7.5. Wyzwania i perspektywy badania wyborów w związku ze wspieraniem demokracji ... 173
8. Demokratyzacja i prawa człowieka z punktu widzenia badań stosunków międzynarodowych … 175
8.1. Demokratyzacja i prawa człowieka we współczesnych teoriach stosunków międzynarodowych … 177
8.1.1. Global governance … 177
8.1.2. Teorie kosmopolityczne … 182
8.1.3. Teorie demokratycznego pokoju … 185
8.1.4. Teoria zobowiązań międzynarodowych … 187
8.2. Odbicie współczesnych teorii w praktyce polityki zagranicznej państw Europy Środkowej … 193
8.2.1. Czeska polityka zagraniczna, demokratyzacja i prawa człowieka … 193
8.2.2. Słowacka polityka zagraniczna, demokratyzacja i prawa człowieka … 198
8.2.3. Polska polityka zagraniczna, demokratyzacja i prawa człowieka ... 202
8.2.4. Węgierska polityka zagraniczna, demokratyzacja i prawa człowieka … 206
8.2.5. Porównanie znaczenia demokratyzacji i praw człowieka w polityce zagranicznej krajów środkowoeuropejskich … 211
9. Znaczenie bezpieczeństwa w kontekście wspierania demokracji i praw człowieka … 213
9.1. Bezpieczeństwo i wspieranie demokracji … 217
9.2. Wsparcie demokracji w środowisku społeczeństw podzielonych … 219
9.3. Wsparcie praw człowieka w środowisku społeczeństw podzielonych … 222
9.4. Forsowanie demokracji za pomocą przemocy … 224
10. Demokratyzacja i ograniczanie praw człowieka … 227
10.1. Określenie problemu 227
10.2. Ukaranie zbrodni z przeszłości kontra prawo do
sprawiedliwego procesu . 232
10.3. Lustracja kontra domniemanie niewinności, ochrona prywatności
oraz prawo wybierania i bycia wybieranym 244
10.4. Demokracja zdolna do obrony kontra wolność słowa, zrzeszania się i zgromadzeń … 251
10.5. Refleksja nad rolą sądów … 254
11. Zakończenie … 259
Bibliografia … 272
Autorzy … 315
Indeks … 319

ISBN 978-83-64753-47-3
miękka oprawa, 336 stron

Tytuł oryginału: Jan Holzer, Pavel Molek a kol., Demokratizace a lidská práva. Středoevropské pohledy, Sociologické nakladatelství SLON, Praha 2013

Autorzy

Jiří Baroš (1981)
Studiował politologię i prawo na Uniwersytecie im. Masaryka w Brnie (MU). Odbył też studia na Sciences Po w Paryżu. Od roku 2008 pracuje w Sądzie Konstytucyjnym Republiki Czeskiej asystent i doradca. Od roku 2012 jest też asystentem w Katedrze Politologii Wydziału Nauk Społecznych MU (FSS MU); e-mail: baros@fss.muni.cz.
Redaktor następujących książek: Vladimír Čermák. Člověk – filozof – soudce (Brno: MU 2009); Jezdili s ním andělé. In memoriam Stanislav Krátký (Brno: CDK 2012; z A. Filipem). Współautor publikacji Listina základních práv a svobod. Komentář (Praha: Wolters Kluwer 2012). Opublikował szereg artykułów publicystycznych i w czasopismach fachowych („Politologický Časopis“, „Časopis pro Právní Vědu a Praxi“, „Jurisprudence“, „Kontexty“).
Zajmuje się filozofią polityczną, konstytucjonalizmem, prawami człowieka i stosunkami religia-polityka.

Pavel Dufek (1980)
Asystent w Katedrze Politologii FSS MU. Autor monografii Úrovně spravedlnosti. Liberalismus, kosmopolitismus a lidská práva (Brno: MPÚ 2010), licznych rozdziałów w pracach zbiorowych, artykułów i recenzji w czeskich i zagranicznych czasopismach fachowych („International Theory”, „Representation”, „Perspectives on Politics”, „Politologický Časopis”, „Mezinárodní Vztahy”, „Sociální Studia”). Redaktor wykonawczy i członek rady redakcyjnej czasopisma „Středoevropské Politické Studie” (www.cepsr.com); e-mail: dufek@fss.muni.cz.
Zajmuje się współczesną filozofią polityczną, w szczególności teorią sprawiedliwości, teorią demokracji i kwestią filozoficznego uzasadnienia praw człowieka.

Jan Holzer (1969)
Absolwent historii i filologii rosyjskiej na Wydziale Filozofii MU (1993) oraz doktoranckiej politologii na FSS MU (1998). W roku 2004 na FSS MU habilitował się w dziedzinie politologii a w roku 2012 uzyskał profesurę. Odbył jednosemestralny staż na Uniwersytecie Łomonosowa w Moskwie (2003) oraz kilka krótszych zagranicznych pobytów badawczych. Obecnie pracuje jako profesor w Katedrze Politologii FSS MU a także w Międzynarodowym Instytucie Politologicznym MU oraz wykłada na kilku uniwersytetach w Polsce. Przewodniczący rady redakcyjnej czasopisma „Středoevropské Politické Studie” (www.cepsr.com). E.MA Director na Czechy w European Inter-University Centre w Wenecji; email: holzer@fss.muni.cz.
Autor książek: Politický systém Ruska. Hledání státu (Brno: CDK 2001); Politické strany Ruska. Hledání identity (Brno: CDK 2004), współautor pięciu monografii Postkomunistyczne reżimy niedemokratyczne (Kraków: OMP 2009; z S. Balíkiem), Komunismus v České republice (Brno: CDK 1999; z P. Fialą, M. Marešem i P. Pšeją); autor ponad 80 artykułów i rozdziałów w monografiach czeskich i zagranicznych.
Zajmuje się teorią reżimów niedemokratycznych i hybrydalnych oraz teorią demokratyzacji w kontekście studiów nad krajami postkomunistycznymi i postsowieckimi oraz współczesną polityką czeską.

Michal Mochťak (1986)
Absolwent studiów magisterskich z politologii (2011) oraz studiów strategicznych i nad bezpieczeństwem (2012) na FSS MU, gdzie podjął również studia doktoranckie w zakresie politologie i gdzie pracuje jako badacz w Międzynarodowym Instytucie Politologicznym. Jako analityk współpracuje z czeskim oddziałem Amnesty International. Odbył pobyt studyjny w Centre for Conflict Studies, Utrecht University, pobyt badawczy na Uniwersytecie w Belgradzie i krótkie pobyty studyjne na Flensburg University / European Centre for Minority Issues i CEU w Budapeszcie. Współzałożyciel Centra pro Bezpečnostní Analýzy a Prevenci; email: mochtak@fss.muni.cz.
Naukowo zajmuje się problematyką reżimów hybrydalnych i ich demokratyzacją, relacją praw człowieka i bezpieczeństwa oraz przemocą wyborczą i badaniem konfliktów.

Pavel Molek (1980)
Od roku 2009 pracuje jako asystent w Katedrze Prawa Konstytucyjnego i Politologii Wydziału Prawa MU, od roku 2010 jest profesorem wizytującym na Universidade Católica Portuguesa w Lizbonie. V latach 2003-2013 był asystentem sędziego Najwyższego Sądu Administracyjnego, od roku 2013 asystent sędzi Sądu Konstytucyjnego. W latach 2007-2009 był członkiem komisji roboczej ds. prawa administracyjnego Rady Legislacyjnej Rządu Republiki Czeskiej; e-mail: 14484@mail.muni.cz.
Autor monografii Právní pojem „pronásledování“ v souvislostech evropského azylového práva (Praha: C. H. Beck 2009) i Právo na spravedlivý proces (Praha: Wolters Kluwer 2012), współautor monografii Soudní přezkum voleb (Praha: Linde 2006; z V. Šimíčkiem) i Svoboda projevu (Praha: Auditorium 2007; z P. Jägerem). Publikuje przeglądy orzecznictwa Najwyższego Sądu Administracyjnego w czasopiśmie „Soudní Rozhledy”, gdzie jest też członkiem rady redakcyjnej, je również współautorem komentarza do konstytucji, Karty Podstawowych Praw i Swobód oraz prawa azylowego.

Ivo Pospíšil (1978)
Po ukończeniu politologii i prawa na MU odbył w latach 2001–2005 studia doktoranckie w zakresie prawa międzynarodowego publicznego na Wydziale Prawa MU. Pracował w Międzynarodowym Instytucie Politologicznym MU (1999–2001) i w biurze Rzecznika Praw Obywatelskich (2001–2002), w latach 2002–2013 był asystentem sędziego Sądu Konstytucyjnego i szefem działu analiz Sądu. Obecnie jest sekretarzem generalnym Sądu Konstytucyjnego i asystentem w Katedrze Stosunków Międzynarodowych i Studiów Europejskich FSS MU; e-mail: ipospisi@fss.muni.cz.
Autor książek Práva národnostních menšin. Mezi univerzalismem lidských práv a partikularismem skupinových odlišností (Praha: Eurolex Bohemia 2006) i Utváření politického systému v Estonsku (Banská Bystrica: Čižmár 2005), współautor trzech monografii: Ozbrojené konflikty po konci studené války (Brno: MUNI Press 2013; z Z. Křížem); Soudcokracie, nebo judicializace politiky? (Brno: MUNI Press 2013; z H. Smekalem i in.) oraz komentarzy Zákon o Ústavním soudu (Praha: Wolters Kluwer 2007) i Listina základních práv a svobod (Praha: Wolters Kluwer 2012). Współredaktor kilku prac zbiorowych: In dubio pro libertate. Úvahy nad ústavními hodnotami a právem (Brno: MUNI Press 2009); Vladimír Klokočka – liber amicorum (Praha: Linde 2009). Autor licznych artykułów w czasopismach, publikacjach zbiorowych i prasie codziennej.

Hubert Smekal
Studiował prawo na MU oraz Governance and Politics of European Integration na Wydziale Nauk Politycznych Universita di Bologna. Ukończył studia doktoranckie z zakresu Studiów Europejskich na MU. W roku akademickim 2010/2011 był Fulbright-Masaryk Visiting Post-Doc Researcher w Center for Study of Law and Society na University of California w Berkeley. Od roku 2008 pracuje jako asystent na FSS MU a od roku 2012 w Międzynarodowym Instytucie Politologicznym MU. Wykładał także na Bilgi University w Istanbule i szkołach letnich University of Toronto. Współzałożyciel a od roku 2012 prezes Centrum pro Lidská Práva a Demokratizaci, w lipcu 2013 został powołany do Rady Rządu ds. Praw Człowieka; e-mail: hsmekal@fss.muni.cz.
Autor książek Lidská práva v Evropské unii (Brno: MUNI Press 2009) i Lidská práva. Ideje, výzvy, trendy a nástrahy (Brno: MUNI Press 2013), współautor książki Soudcokracie, nebo judicializace politiky? (Brno: MUNI Press 2013; z I. Pospíšilem i in.), współredaktor dwóch publikacji zbiorowych poświęconych polityce zagranicznej i bezpieczeństwa krajów bałkańskich.

Petr Preclík (1983)
Od roku 2012 pracuje jako badacz w Międzynarodowym Instytucie Politologicznym MU. Od roku 2011 uczestniczy w misjach obserwacyjnych wyborów prowadzonych przez Unię Europejską m.in. w Ugandzie, Zambii, DR Konga. V roku 2009 był EU-UN fellow przy ONZ w Genewie i Nowym Jorku; e-mail: ppreclik@mail.muni.cz.
Autor monografii Judging the Chechen War: Assessing the Impact of the European Court for Human Rights on Russia's Conduct in Chechnya (Saarbrucken: Lambert Academic Publishing 2010) i artykułów naukowych na temat badań wyborczych, ochrony praw człowieka i judycjalizacji polityki międzynarodowej.