Przemiany polityczne zapoczątkowane w 1989 roku otworzyły możliwość skierowania uwagi instytucji Państwa Polskiego ku Polakom żyjącym za wschodnią granicą naszego kraju. Niestety, jak się wydaje, nie udało się przez ostatnie lata stworzyć spójnej koncepcji polityki wobec naszych rodaków. Nie udzielono odpowiedzi na szereg fundamentalnych pytań, choćby takich jak problem powrotu Polaków do Ojczyzny, sposoby i kierunki pomocy im w obecnych miejscach zamieszkania.

Stan ten jest niepokojący z punktu widzenia polskiej racji stanu, a zarazem zawstydzający, jeżeli spojrzeć jak intensywna jest nasza "polityka zachodnia". Doświadczenia kilku państw dowodzą przecież, że może powstać spójna i konsekwentnie realizowana polityka wobec diaspory na Wschodzie.

Ośrodek Myśli Politycznej szereg razy podnosił ten problem, chociażby w ramach realizowanego od 1996 roku programu "Między Niemcami a Rosją", zaś członkowie i współpracownicy Ośrodka zajmowali się sytuacją Polaków za wschodnią granicą w swych projektach naukowych.

Dotychczasowe doświadczenia skłoniły nas do próby podjęcia tej kwestii w sposób kompleksowy. Stąd pomysł realizacji programu "Państwo Polskie wobec Polaków na Wschodzie. Poszukiwanie modelu polityki". Stawiamy przed nim dwa cele. Po pierwsze pragniemy w toku szerokiej dyskusji określić zadania dla polskiej polityki wobec naszych rodaków żyjących za Bugiem. Po drugie, w planowanym wydawnictwie książkowym zamierzamy dokonać "bilansu dokonań i zaniechań" polskiej nauki, w zakresie badań nad historią i teraźniejszością naszej diaspory na Wschodzie.

Franciszek Bachleda-Księdzularz	- Senator RP
Agnieszka Bogucka	- Wicedyrektor Stowarzyszenia Wspólnota Polska
Prof. Andrzej Chwalba	- Dziekan Wydziału Historycznego UJ
Prof. Bohdan Cywiński	- Uniwersytet Wileński
Ks. Prof. Roman Dzwonkowski	- Katolicki Uniwersytet Lubelski
Prof. Tomasz Gąsowski	- Uniwersytet Jagielloński, Ośrodek Myśli Politycznej
Prof. Krystyna Kersten	- Polska Akademia Nauk
Dr Antoni Kuczyński	- Uniwersytet Wrocławski
Krystyna Lachowicz	- Wiceprezes Zarządu Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie
Agnieszka Magdziak-Miszewska	- Doradca Prezesa Rady Ministrów
Prof. Jerzy Pietrzak	- Dyrektor Gabinetu Marszałek Senatu, Profesor Alicji Grześkowiak
Prof. Wojciech Roszkowski	- Dyrektor Instytutu Studiów Politycznych PAN
Janina Sagatowska	- Senator RP
Prof. Andrzej Stelmachowski	- Prezes Stowarzyszenia Wspólnota Polska
Ks. Prof. Edward Walewander	- Katolicki Uniwersytet Lubelski
Henryk Woźniakowski	- Prezes SIW ZNAK, Ośrodek Myśli Politycznej
Prof. Andrzej Zakrzewski	- Przewodniczący Sejmowej Komisji Łączności z Polakami za Granicą

• konferencja Polacy na Wschodzie - perspektywa historyczna i dylematy ideowe, Kazimierz nad Wisłą, czerwiec 1998
• warsztat: Zapewnienie optymalnych praw mniejszości polskiej w Europie Wschodniej, Kraków, listopad 1998
• konferencja Polacy na Wschodzie a promocja kultury polskiej na wschód od Bugu, Kraków, grudzień 1998
• Program prasowy (kierownikiem programu jest Krystyna Lachowicz, Wiceprezes Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie)

 

• warsztat: Szkolnictwo polskie na Wschodzie: rola, kondycja, perspektywy
  
• warsztat: Polityka kraju macierzystego wobec wychodźstwa. Przykłady innych krajów
  
• warsztat: Problemy religijne Polaków na Wschodzie
  
• konferencja Polacy na Wschodzie - dziesięć lat po odzyskaniu niepodległości przez Polskę
  
• Program prasowy - kontynuacja
  

• książka podsumowująca program "Państwo Polskie wobec Polaków na Wschodzie" (pod redakcją Tomasza Gąsowskiego)